Próby

Maciej Zbigniew Świątek

Próby

Wstęp

Nie wiedziałem o nich wiele. Tyle co z klasy, z boiska, z naszego teatru; tyle ile chcieli mi pokazać, napisać w wypracowaniach, powiedzieć. Nie zgłębiałem ich tajemnic, taktownie nie wnikałem w prywatności, nie próbowałem rozszyfrowywać. Tworzyły się we mnie ich wyobrażenia złożone z moich projekcji, nadziei na to jacy mogą być kiedyś, zaślepień różnymi uczuciami. Z tego dystansu i niewiedzy wytworzył się nasz własny świat różny od rzeczywistości, dla którego nie było miejsca w świecie realnym, który tułał się po klasach, korytarzach, sali gimnastycznej, aby odejść wraz z nimi, kiedy skończyli szkołę i snuć się za mną do dziś, nie dając powrócić do normalnego życia.

I

Na początku roku szkolnego przegrałem wybory na opiekuna rady uczniowskiej. Trochę mnie to zabolało, bo wywalczyłem im tę szkolną demokrację i po swojej pierwszej kadencji, miałem nadzieję na drugą. Przebiła mnie popularnością robiąca dużo szumu i dobre wrażenie opiekunka harcerzy. Trochę obrażony na nielojalne przedstawicielki mojej klasy w radzie  -  to one, jak doniósł mój wywiad, przekonały resztę wyborców do pani  -  zbliżyłem się do klasy rok młodszej, od kilku lat nieszczęśliwej z powodu, że nie jestem ich wychowawcą.

            Wzięliśmy się ostro do roboty w naszym teatrze i jeszcze w listopadzie wystawiliśmy Dziadów część II,  z pełnymi widownią i powodzeniem. Wkrótce też skupiła się przy mnie grupka stałych aktorów, a może lepiej powiedzieć przyjaciół?  Magda, Anka, Rafał, Irek, Marcin i Majewska, która miała na imię Aneta, ale ze względu na solidność firmy nazwisko pasowało do niej zdecydowanie lepiej. Zacząłem rozglądać się za jakąś sztuką, którą moglibyśmy wystawić w całości, bo mając taki zespół, grzech by było tego nie zrobić. Pasowali mi właściwie do wszystkiego  od Antygony, poprzez komedię del'arte, Śluby panieńskie czy Wesele Figara, aż do jakiejś współczesnej sztuki. Anka i Rafał byli znakomitą parą amantów, Magda świetna od ról subretek do kreacji Lady Makbet, Irek i Majewska mogli grać role poważne, Marcin kojarzył mi się z kapitanem Fracasse z powieści Teofila Gauthiere. No i byłem jeszcze ja. Zdarzyło mi się w młodych latach grać Papkina i księdza Piotra, a rok wcześniej byłem Radostem w Ślubach panieńskich wystawionych częściowo ze swoją klasą. Patrząc z zazdrością jak nauczyciel wychowania fizycznego biega za piłką z chłopakami,  byłem kuszony przez szkolny teatr.

            Sztuki mają jednak to do siebie, że jeśli nie są jednoaktówkami,  są długie, a trudno nadmierną ilością tekstu obciążać przepracowaną uczniowską pamięć. Po odrzuceniu wszystkiego, co za długie i co za mało ambitne,  została mi w ręku Warszawianka. Była w sam raz. Jedna scena, dekoracje i kostiumy do zrobienia, wierszowany tekst możliwy do nauczenia, sporo nic nie mówiących statystów, a więc miejsca dla reszty klasy. Zostało przydzielić role i zacząć próby. Po namyśle doszedłem do wniosku, że na starego wiarusa jestem jednak za młody, a różnica wieku między Chłopickim i powstańczą młodzieżą, zbliżona do tej między mną a moimi aktorami i tak zostałem generałem. Jako nauczyciel, reżyser i generał mogłem już ustalić dalszą obsadę.

II

Magda była niewysoką, jasną blondynką, pełną życia i humoru, trochę jak Ada to nie wypada, trochę jak panna z mokrą głową. Kiedyś na spacerze naszej grupki Magda nagle roztańczyła się na łące jak panna dwunasta Jana Kochanowskiego. Próbowałem ją wtedy sfotografować, ale z wrażenia nie odsłoniłem obiektywu. Innym razem przyszła w dzień wagarowicza ubrana jak Madzia Brzeska i niejako skonkretyzowała moją wyobraźnię. Jeszcze kiedyś rozśmieszyła nas, opowiadając sen, w którym była poważnym ojcem rodziny.

            Ona i Anka zaprzyjaźniły się kiedyś ze mną na szkolnym boisku. Sprawdzaliśmy właśnie z chłopakami jakiś test wydolnościowy, robiąc przysiady i mierząc puls. Przyglądały się nam z daleka, a kiedy zostałem sam, podeszły pod jakimś pozorem. Były w nieszczęsnym wieku pierwszych zainteresowań chłopakami i lęków przed wyniosłymi babsztylami z mojej starszej klasy, podeszły więc nieśmiało, ale szybko zawojowały mnie zupełnie. Zainteresowały się testem, ale mierząc sobie nawzajem puls stwierdziły, że chyba serc nie mają, bo nic nie czują. Nieco później Magda biegała w sztafecie 4x100 metrów, a długonoga Anka skakała w dal, chociaż bez specjalnego przekonania.

            Ogólnie, Magda przypominała mi Magdę Zawadzką, zwłaszcza w roli Baśki Wołodyjowskiej. Pierwsza rola jaką w naszym teatrze zagrała była zupełnie zgodna z jej naturą, choć była to rola męska. Grała Magda Marka Piegusa w jego fatalnym dyżurze szkolnym i od razu podbiła całą szkołę. Inną Magdę poznałem wtedy, kiedy odgrywaliśmy sceny z "Tego obcego" Ireny Jurgielewiczowej. Magda była Pestką, Anka Ulą, tak mi pasowały. W jakiś czas później Magda podeszła do mnie i powiedziała :

 - Proszę pana, ja nie jestem taka jak Pestka.

Popatrzyłem wtedy na nią i zobaczyłem ukrywane za uśmiechem niebieskich oczu wrażliwość, niełatwe małoletnie życie, trochę zazdrości o Ankę i jakąś słowiańską głębokość, która przypomniała mi się w momencie obsadzania "Warszawianki". Tak to Magdalena stała się Marią; widać tak to się dzieje z Magdalenami. Ance przypadła rola Anny.

III

Anka była wysoką, długonogą szkolną pięknością, w dodatku obdarzoną nieprzeciętną inteligencją. To co z Magdy wyrywało się spontanicznie jako czysty błysk talentu, u Anki zawsze było najpierw przetrawiane przez intelekt. Miała dziwną umiejętność rozmawiania z każdym tak, że rozmówca czuł się jedyny, wybrany, słowem, używając języka Anusi Borzobohatej - pogrążony. Kiedy ja się poczułem pogrążony  - nie pamiętam - pewnie od pierwszego uśmiechu.

            Kiedy wywalczyłem dla nich prawo wyboru opiekuna samorządu i wybrali mnie tym opiekunem, kiedy Mazowiecki został premierem, Anka została rzeczniczką tego samorządu i natychmiast zaczęła się czesać jak Niezabitowska. Głównie jednak pogrążyła mnie swoim głosem, widać wibrował na jakiejś mojej czułej strunie i nic na to nie mogłem poradzić. Uparcie wystawiałem ją w konkursach recytatorskich, w których nie odnosiła co prawda sukcesów, ale jakoś podobała się.

            Aktorstwo Anki było przemyślane i w jakimś sensie niemal profesjonalne. Kreowała postać, potrafiła zagrać nawet kogoś bardzo od niej różnego. Była Ulą w "Tym obcym", Guślarzem w "Dziadach", później zagrała Antygonę. Rolę Anny przyjęła z zadowoleniem  -  "wreszcie mogę być kimś niezbyt mądrym". Na scenie  pasowała do Rafała, a Rafał po prostu był młodym oficerem.

IV

Rafał zwykle miewał wiele pomysłów i kręcił się tam, gdzie coś się działo. Był bystry, szybko się uczył i miał znakomitą pamięć. Płeć piękna w różnym wieku czuła do niego słabość i pomagała mu często wybrnąć ze szkolnych opresji. Zajmował się głównie jeżdżeniem na motorynce, na paliwo do której zarabiał stopniami; dostawał od rodziców ekwiwalent pieniężny za dobre oceny.

            W naszym teatrze grywał często role, których nie rozumiał, ale jakaś iskra boża pozwalała mu wypadać autentycznie i przekonywująco. Kryli się gdzieś w nim Konrad i Kordian, Hamlet i Romeo. Miał w sobie jakiś rys romantyczny, schowany w bardzo konkretnej osobowości. Jeszcze lepszy bywał w rolach komediowych i w szkolnym kabarecie.

            Szukał towarzystwa Anki, głównie dla jej intelektu i często powtarzał  - "gdybym ja miał jej umysłowość". Anka miała na niego dobry wpływ, a popisowo kiedyś rozegrali scenę Kordiana z Laurą.

            Postacie, które grywał, opanowywały go niemal i kiedy na przykład przygotowywał się do roli widma złego pana w "Dziadach", wyglądał jakby rzeczywiście szarpało go żarłoczne ptactwo. Nieco później, mówiąc monolog Konrada o walce z krukiem, chwycił nagle wielki, czarny, gimnastyczny materac i zgięty pod nim zmagał się z wierszem, czarnym ptaszyskiem i przeznaczeniem. Słynął też z efektownych wpadek, z których najciekawsza była ta z wiersza Słowackiego :

O ! nieszczęśliwa, o ! uciemiężona

Ojczyzno moja - raz jeszcze ku tobie

Otworzę moje krzyżowe ramiona...

Rafał wyrecytował zamiast krzyżowe – krzywe, czym wzbudził ogólną wesołość. Pomyślałem sobie, że jako aktor ma Rafał wszelkie przebłyski geniuszu. Młodego oficera mógł zagrać tylko Rafał.

V

Marcinowi chciałem dać rolę Paca. Głównie dlatego, że miałby niewiele do mówienia. Nie miał wielkiego doświadczenia scenicznego. Do tej pory był tylko niemym świętym Józefem w pastorałce i Starcem w Dziadach, gdzie też niewiele mówił. Marcin koniecznie chciał jednak zagrać generała Skrzyneckiego. Chodził za mną i marudził - Proszę pana, zagram Skrzynkę, będę Skrzynką, Irek się zgadza, zagram Skrzynkę. Skoro Irek, który pierwotnie miał być Skrzyneckim, zgodził się, zgodziłem się i ja.

            Wtedy pierwszy raz odczułem, że "Warszawianka" jest sztuką dla nas. Otóż czytając jakieś historyczne opracowanie o bitwie pod Olszynką Grochowską, doczytałem się, że Skrzynecki spośród polskich oficerów wyróżniał się wzrostem. Marcin był pośród nas wielkoludem, mierząc prawie metr dziewięćdziesiąt. Tak to wpasowywaliśmy się w nasze przedstawienie. Irek zadowolił się rolą Paca, a że miał hrabiowski wygląd i maniery, znalazł się na swoim miejscu.

             Pozostała jeszcze Majewska. Majewska panicznie bała się sceny, była jednak niezastąpiona jako inspicjentka i suflerka. Wpadliśmy na pomysł, że może zagrać panią domu. Będzie siedziała za pianinem, do mówienia ma niewiele, a udając, że to nuty, będzie patrzyła w tekst i podpowiadała.

            Inne role postanowiliśmy obsadzić później, tylko na starego wiarusa wybraliśmy od razu Zenka, który siedząc po kilka lat w każdej klasie, miał najdłuższy z nas szkolny staż. W ten sposób mogliśmy przejść do prób.

Próba I

Za teatralną salę jak to zwykle w polskich szkołach służyła nam sala gimnastyczna. Z powodu

jednak swojej małości bardziej nadawała się właśnie na teatr niż na ćwiczenia fizyczne.

Mała szatnia świetnie spełniała rolę kulis i właściwie większych technicznych trudności nie

mieliśmy. Na próbę jak zawsze pierwsza przyszła Majewska. Poznałem ją wcześniej niż całą

resztę. Kilka lat temu byłem jej wychowawcą na koloniach i tam pierwszy raz mogłem

docenić jej zdolności. Wybrali ją na grupową i Majewska rządziła żelazną ręką tak, że wszystko działało jak w przysłowiowym zegarku. Co prawda w trakcie zaprowadzania porządku zła-

mała sobie palec na niesfornym koledze i do domu wróciła z ręką w gipsie. Później nieco zgrubiały palec podsuwała mi pod oczy ilekroć chciała we mnie wywołać poczucie winy.

- Masz tu Aneta tekst ze skrótami - powiedziałem - podając jej książkę.

- Ale pan poskracał - zdziwiła się.

- I tak dużo zostało i nie wiem czy damy radę. Wyspiański może się w grobie przewraca,

ale co za dużo to niezdrowo.

- Sobie też pan poskracał - powiedziała z dezaprobatą.

- I tak wszystkiego nie spamiętam.

- Wygodny pan jest - westchnęła.

Cóż, nie byliśmy zawodowcami, a i tak miałem wyrzuty sumienia obciążając ich nadprogramo-

wymi zajęciami. Poniekąd dziwiło mnie, że im się chce, ale chciało się im, chociaż nie był to

jakiś szaleńczy zapał.

Zaczęli się schodzić: Rafał sam, Anka i Magda jak zwykle razem, tak samo Irek z Marcinem.

- Proszę pana za dużo tego! zaczęła Anka.

- Cicho! Pan poskracał - przerwała jej Majewska.

- Acha - odetchnęła Anka z ulgą oglądając pokreślony tekst

- Przecież ty i tak masz mniej od Magdy, to co krzyczysz? Zapytał Marcin.

- Ja za Magdę - odpowiedziała.

- Mnie i tak prawie wszystko zostało - zmartwiła się Magda.

- Nie narzekaj, co pan ma powiedzieć - wtrącił się Irek.

- Ja bym tam wszystkiego się nauczył - Rafał wzruszył ramionami.

- Ty Krzywe Ramiona się nie chwal - zgromił go Marcin.

- Chcesz w dziób? Postawił się Rafał.

- Musiałbyś chyba wejść na krzesło - Majewska oceniła sytuację.

Rafał udał, że nie słyszy i zaczął wyglądać przez okno. Marcin zaczął się śmiać w charakterystyczny dla niego hałaśliwy sposób. Rafał nagle spojrzał na niego i bez słowa zamaszyście

wyszedł za naszą kulisę.

- Obraził się - skonstatowała Magda

Rafał naraz pojawił się w drzwiach niosąc krzesło. Postawił je przed Marcinem, wszedł na nie,

spojrzał z góry i powiedział

- No i co?

Marcin zaraził śmiechem nas wszystkich. Tacy byli i takich ich kochałem.

- Dobrze, rozgrzaliśmy się, to może byśmy tak poczytali? - Powiedziałem.

- Pytanie retoryczne - wykazała się szkolną wiedzą Majewska.

Polecieli wszyscy prócz Rafała po krzesła. Rafał rozparł się wygodnie na tym, które przyniósł

przed chwilą. Spojrzał na mnie i nie ruszając się z miejsca wrzasnął

- Przynieście dla pana!

Przynieśli i po chwili zaczęliśmy próbę czytaną.

- Odbiegł - mnie groza opadła i lęki...to chodzi o jej narzeczonego? Upewniła się Magda.

Wyjaśniłem pierwsze kwestie i czytaliśmy dalej.

- Ja się kocham w młodszej,

w blondynce tej, panie generale

przeczytał Rafał. Anka uśmiechnęła się. Rafał pokazał jej język.

- Starsza mi się podoba więcej - zacząłem ja swoją kwestię.

- Magda jest rzeczywiście starsza ode mnie - odezwała się Anka - jest ze stycznia, a ja z lutego.

- nie przerywaj - skarcił ją Rafał - jej narzeczony właśnie jest w naszym pułku - przeczytał

kiedy ja doczytałem.

- Magda ma narzeczonego? - Zdziwił się Marcin.

- Dziesięciu - odcięła się Magda.

- No, no - Marcin poważnie pokiwał głową.

- Proszę pana, z nimi nigdy nie można poważnie - zirytowała się Majewska.

- W Polsce nie będzie z nich nic, jako zwykle - Tu potrzeba Cezara, tu się wzajem głuszą...- odpowiedziałem jej tekstem Wyspiańskiego.

- Ktoś nieugięty jak Kromwel, Bonaparte,

gdyby się nagle stał działania duszą. - przeczytał swoim mocnym głosem Irek.

- Jak Wałęsa - roześmiał się Marcin.

- Co się czepiasz Wałęsy? Zaperzyła się Anka.

- Nie czepiam się, mówię, że ktoś taki jak Wałęsa.

Anka uspokoiła się. Zresztą rodzice Marcina byli w Solidarności i nawet w stanie wojennym

musieli zmienić miejsce zamieszkania, żeby znaleźć pracę. Cała ta moja grupka przesiąknięta

była Solidarnością. Niedawno nawet Magda wzdychała - uczyć się, zajmować młodszą siostrą,

chciałoby się zrobić coś większego, dla Polski, dla Solidarności.

Marzył im się jakiś czyn w tym od roku wolnym kraju, a tu wydawało się, że już wszystko jest

wywalczone.

- jedno, że ci młodzi romantyzują;

oni poetyczni są - powiedział generał Chłopicki czyli ja.

- Pan też jest poetyczny - odezwała się Majewska

- Nie jestem jeszcze taki stary - odpowiedziałem.

- No tak,j est pan w wieku moich rodziców, a oni nie są jeszcze starzy.

Rafał ziewnął.

- Majewska to się panu podlizuje - powiedział.

- Może chce być tylko sympatyczna? odpowiedziałem.

- Pytanie retoryczne - podsumowała Majewska.

- Pytanie erotyczne? Zdziwił się Marcin.

Majewska nie wytrzymała i walnęła go książką w głowę. Marcin zerwał się ze śmiechem z krzesła i zaczął uciekać, Majewska goniła go po całej sali.

- Aneta, uważaj na palec - zawołałem.

Zatrzymała się

- Taki wielki, a taki głupi - powiedziała.

- Wysoki jak brzoza, a głupi jak... - Marcin zaczął się skręcać ze śmiechu.

- jak koza - dokończył Rafał i nagle wszyscy zaczęli rżeć, bo Kozą w szkole nazywali mnie

z powodu mojej brody.

- Niech się pan nie gniewa - powiedziała przez załzawione śmiechem oczy Anka.

- Wszystkim wam życzę takiej głupoty - powiedziałem.

- No pewnie - poparła mnie Majewska.

Powoli uspokajali się.

- Rzuciłem już raz bułat... - zacząłem czytać dalej

wiedziałem, że nie zdzierżę, królów takie tłumy

znajdując co dzień.

- Wydałeś sąd dumy,

że nikt prócz ciebie dziełu nie podoła - Marcin spoważniał w roli Skrzyneckiego.

- Szkoda, że nie jest pan opiekunem samorządu - powiedział Rafał.

Dziewczyny zatopiły nosy w książkach.

- Pani Rajewska nie wie co robić, nie ma pomysłów - kontynuował Rafał - coście tak ucichły -

Rafał zwrócił się do dziewczyn - to one chciały panią - powiedział z niechęcią.

- Pani nie jest taka zła - stanęła w obronie opiekunki Anka.

- Baby to trzymają razem - podsumował Irek.

- Jeszcze całe półrocze, może coś pani Rajewska wymyśli - powiedziałem.

Samorząd rzeczywiście w pierwszym półroczu zamarł, a jedyną akcją jaką przeprowadził było

sprawdzenie czy uczniowie noszą przy sobie chustki do nosa. Przyzwyczajeni do mnie uczniowie chodzili skwaszeni i wiedziałem, że pani Rajewska w przyszłorocznych wyborach przepadnie z kretesem. Oczywiście, jeśli te wybory się odbędą. Rajewska miała bowiem coraz większy wpływ na dyrektorkę szkoły, a grono pedagogiczne zawsze niechętnie patrzyło na samodzielność uczniowską. Na szczęście moje akcje stały nadal nieźle.

Przeczytałem -

- Niechaj kolejno rosną dyktatory,-

patrz po sali, jak nasi statyści się puszą,

co jeno który cień idei schwyci,

kruszynę inszej niż myśl Chłopickiego

już tworzy książkę.....

- Generał nas satyrą mierzy, godząc trafniej,

niż dyktatorską dłonią w myśl spraw narodowych. - czytał Marcin Skrzynecki.

- Satyrą trafnie kłuty, sok trucizn surowych

wszczepiłem sobie w krew i krew się burzy - czytałem ja.

- Znam ją z dawna - niech jeno dłoń krajowi służy. - przeczytał Marcin.

-Oto dziś dzień krwi i chwały...- dziewczyny zaczęły śpiewać.

- Boże, będziemy musiały śpiewać przy ludziach - westchnęła Magda.

- A myślisz, że ktoś przyjdzie? Spytał ironicznie Irek.

- To prawda, dla kogo my się właściwie męczymy? - Zirytował się Rafał.

- Na Dziadach był tłum - zaoponowała Anka.

- Raz się zdarzyło - westchnęła Magda.

- Trafiło się ślepej kurze ziarno - Marcin wygłosił sentencję.

- Przyjść to może przyjdą, ale kto to zrozumie? - Martwiła się Majewska.

- Zrobimy programy jak w prawdziwym teatrze - powiedziałem - i wyjaśnimy o co w tej sztuce

chodzi, część na pewno zrozumie.

- Przyjdą, będą chcieli zobaczyć pana na scenie - po namyśle stwierdziła Majewska.

- Obrzucić pomidorami - dodał Marcin.

- Wysoki jak brzoza...- chórem zaczęli Anka, Rafał i Magda.

Marcin jak zwykle rechotał na cały głos.

Publiczność to jednak rzeczywiście był problem. Do prawdziwego teatru młodzież zwykle chodziła z wycieczkami szkolnymi, zwykle raz w roku, często rzadziej. Klasyka, może z wyjątkiem

Fredry, uważana była za nudy i to przecież już od czasów Gałkiewicza, a może i wcześniej,

książki właściwie też nie były w modzie - dla kogo więc robić teatr?

Większość moich uczniów interesowała się techniką, matematyką, ekonomią. Z humanistyki

ważne były jedynie języki obce. Rodzice w większości ustawiali swoje dzieci pod kątem przyszłych zarobków, sama szkoła interesowała ich niewiele, a jeśli już, to ważne były stopnie

i obgadywanie nauczycieli. Nauczyciele ograniczali się do prowadzenia lekcji, a po ostatnim

dzwonku uciekali do domu szybciej niż uczniowie. A przecież istniała potrzeba jakiegoś ciekawego życia szkolnego. Sporo osób garnęło się do sportu, w teatrze miałem zwykle nadmiar

chętnych, gazetka szkolna była czytana. Uczniowie przychodzili do szkoły po lekcjach, żeby

pogadać, zrobić porządek w klasie, zagrać w ping-ponga. W poprzednim roku na zajęcia moje-

go koła polonistycznego przychodziło czasem trzydzieści czasem więcej osób. Cięcia w budżecie zlikwidowały moje koło, więc teatr prowadziłem społecznie. Najlepszy ze wszystkiego

był czas. W pierwszym roku wolności odżyły patriotyzm i chęć do życia, ale w drugim zaczynały przygasać jakby kolejne polskie powstanie chyliło się ku upadkowi. Po mojej porażce

w wyborach opiekuna samorządu i likwidacji koła, najsilniejszą organizacją w szkole było ZHP

pod wodzą koleżanki Rajewskiej. Główna aktywność harcerzy polegała na dniach mundurowych i śpiewaniu piosenek na zbiórkach. Rajewska jako aktywistka Związku Nauczycielstwa

Polskiego przy każdej okazji krytykowała Solidarność i gadała na Wałęsę, a jednocześnie

dogadała się z proboszczem i zaanektowała przykościelną salę katechetyczną na harcówkę.

Przypuszczałem, że ma w tym jakiś swój interes i przyszłość pokazała, że się nie myliłem.

Moje dzieci kupiła jednym czy dwoma rajdami, na które poszła z nimi w poprzednim roku.

Stosowała metody żywcem przeniesione z socjalistycznych organizacji młodzieżowych

jak widać skuteczne nadal. Anka, Magda i Rafał byli harcerzami, Magda nawet zastępową.

Podobały im się mundury, ceremonia ślubowania, to że ZHP to taka wielka organizacja.

Niemniej ze mną byli nadal. Nie lubiłem Rajewskiej z wzajemnością i przy byle okazji dochodziło między nami do starć: Młodzież określiła to jako niezgodność charakterów, ja widziałem

więcej i to znacznie głębszych przyczyn.

- Pan się zamyślił - stwierdziła nagle Magda.

Anka z niezmąconym spokojem przeczytała

- Jakieś z myślami swymi stacza wojny ;

te walki tylko jego zna sumienie.

- Myślę więc jestem - powiedziałem.

Doczytaliśmy sztukę do końca.

- To da się zrobić - powiedziała Majewska.

- Ja jednak mam najwięcej - biadoliła Magda.

- W końcu jesteś gwiazdą - pocieszył ją Marcin

- Mógłby pan jeszcze przyciąć?  - Magda spojrzała na mnie błagalnie.

- Chyba nie da już rady - odpowiedziałem - ale mamy sporo czasu.

- No właśnie, kiedy premiera? - zainteresował się Marcin.

- Myślę, że w okolicach 3 Maja, będzie pasowało - odpowiedziałem.

- Luty, marzec, kwiecień, pół lutego, trzy i pół miesiąca - policzył Irek.

- Mam nadzieję, że sporo zapamiętamy na próbach - uspokajałem.

- Majewska podpowie - Rafał przeciągnął się.

- Majka to się wszystkiego nauczy na pamięć - roześmiała się Anka.

- Dostaniemy coś za to? - Zapytał Rafał.

- W teatrach marnie płacą - odparłem.

- Wie pan, on zbiera na paliwo - śmiał się Marcin.

- Tak naprawdę, to nigdy nie miałem piątki z polskiego na koniec roku - wyjaśnił Rafał.

- Bo robisz błędy i jesteś małogramotny - stwierdziła Anka.

- Ty jesteś wielcegramotna - obruszył się Rafał.

- Żebyś wiedział - odcięła się.

- Taka piątka na koniec roku przydałaby się - po zastanowieniu stwierdził Marcin.

- Naciągacie pana - uznała Majewska.

- Ty i Anka, to i tak będziecie miały piątki, a my? - Magda nie mogła mi darować zeszłorocznej

czwórki.

- Może będzie nowa skala ocen? Powiedziałem.

- Szóstki? - Zapytała Anka.

- I pały - wtrącił Marcin.

- No to może dostanę piątkę - ucieszył się Rafał.

- Może będzie, ale dopiero w przyszłym roku - powątpiewał Irek.

- Pewnie tak - przytaknąłem - namawiałem panią dyrektor, ale chyba na razie nic z tego.

- W niektórych szkołach już są szóstki, a my ciągle w ogonie - narzekała Anka.

- No to jak będzie? - nie dawał mi spokoju Rafał.

- Mnie za ten teatr też nie płacą - wymigiwałem się.

- Ale pan to jest...- westchnęła Magda.

Byli dobrymi uczniami, zwłaszcza Anka i Majewska, chłopaki trochę się obijali, a Magda miewała wzloty i upadki, czasem potrzebowała jakiejś ostrogi, żeby wziąć się do nauki.

- Jakieś ten teatr będzie miał znaczenie dla stopni - powiedziałem ostrożnie.

- Pewnie - znów wtrącił się Marcin - jak ktoś nawali to mu lufę.

- Ty się zamknij, bo jeszcze cię pan posłucha - przestraszyła się Magda.

- Wiecie, co macie robić - powiedziałem - Rafał mniej błędów, Irek więcej pisać, Marcin mniej

się lenić, Magda wyrównać loty, Anka wznosić się wyżej, a Aneta więcej luzu w wypracowaniach.

- Łatwo mówić - westchnął Rafał.

- Weź słownik, poczytaj trochę, co jakiś czas zrobię ci dyktando - klarowała mu Anka.

- Czy ona jest naprawdę taka dobra? - Rafał zniecierpliwił się.

- Nie najgorsza - odpowiedziałem.

- Pan ją lubi - sceptycznie pokręcił głową Marcin.

- Nie wypieram się - powiedziałem - ale nie w tym rzecz.

- To się tylko tak mówi - ironizował Marcin.

- Pan ma gust - przytaknął mu Irek - dziewczyna ładna, niegłupia, z bogatego domu.

- Ale to są matoły - westchnęła Anka - szkoda gadać.

- Ja wiem? - zastanowiłem się - może mają rację?

- O Boże! - Anka machnęła ręką - już nic nie powiem.

- Jeszcze jej źle - roześmiał się Rafał - jakby nas uczyła pani, to ja bym miał piątkę.

- Jaki pewny siebie - obruszyła się Majewska.

- Takie jest życie - skonstatował Marcin.

- Anka ma ze wszystkiego piątki - stwierdziła Magda - nieważne czy pan, czy pani.

- I tak upadła wasza teoria - roześmiałem się do chłopaków.

- Niemniej coś w tym jest - Marcin jak widać nie został przekonany do końca.

- Pan jest sprawiedliwy - przyznała Majewska.

- Ale mam swoje słabości - rozłożyłem ręce.

- Któż ich nie ma - patetycznie rozgrzeszył mnie Marcin.

Zrobiło się późno.

- Koniec na dzisiaj - powiedziałem

Krzyknęli chórem - do widzenia - i już ich nie było. Krzesła oczywiście zostawili na sali. Nie

wołałem ich. Nie spieszyło mi się. Sam odniosłem je do sąsiedniej klasy. Gdybym tego nie zrobił, rano byłaby awantura o to, że teatr zostawia bałagan. Grono pedagogiczne patrzyło na

mnie krzywo za te darmowe zajęcia. Praca społeczna dobra była za komuny, teraz nikt niczego nie chciał robić bezpłatnie. Dyrektorka krzywiła się też na zapalone światło, pocieszałem się, że już niedługo dni będą dłuższe. Na jakieś dodatkowe pieniądze nie mogłem liczyć, szkoła też. Samorząd finansował jedynie koło sportowe, a i to marnie. Miałem nadzieję, że może jakiś konkursowy sukces załatwi nam sponsora, ale tegoroczny konkurs teatralny odwołano. Próbowałem więc jakoś przetrwać myśląc, że w końcu znajdzie się jakieś rozwiązanie.

Jeszcze rok temu wszystko wyglądało inaczej. Umowy okrągłostołowe obiecywały rozwój

właśnie zajęć pozalekcyjnych, planowałem więc stopniowe przenoszenie moich zwariowanych

czy też jak mówiono kontrowersyjnych i nowatorskich metod z zajęć nadobowiązkowych

na normalne lekcje. Kiedyś staczałem boje z wszechwładnymi inspektorami i partyjnymi metodykami teraz twierdzono, że to co robię, może byłoby dobre w szkole prywatnej, a dodatkowo

ksiądz twierdził, że zajęcia pozalekcyjne to wynalazek komunistów. Z poczuciem bezsilności

oglądałem programy i filmy o szkołach na zachodzie, gdzie pokazywano jako nowoczesne

metody te, które ja stosowałem od lat, obrywając za nie po głowie wtedy i teraz.  Czy jednak mogłem spodziewać się czegoś innego? Na stanowiskach metodyków pozostali ci sami ludzie,

moja opiekunka metodyczna zamieniła tylko fotografię Jaruzelskiego na ołtarzyk z Wałęsą, katechetą

był w naszej szkole emerytowany matematyk, do niedawna jeszcze członek egzekutywy,

mówiący o marksistowskim podejściu do nauk ścisłych, Rajewska właśnie w zeszłym roku

założyła drużynę ZHP, a solidarnościowy kurator w ciągu jednego roku dorobił się toyoty.

W sprawie partyjnego katechety rodzice byli nawet u biskupa, ale ten stwierdził, że w młodości

matematyk był dwa lata w seminarium więc ma kwalifikacje. Większość nauczycieli szkoły

była co prawda w Solidarności, ale ta bytność ograniczała się do płacenia składek. Na zebraniach  związkowych nie było nigdy kworum i jak dotąd nie wybraliśmy nawet władz. Dyskusje

w pokoju nauczycielskim dotyczyły głównie pieniędzy, a raczej ich braku, czasem panie dawały wyraz swoim lękom przed narastającą przestępczością. Wybrana przez nas w zeszłym roku

dyrektorka, z którą jeszcze niedawno obalaliśmy komunistyczne porządki, coraz bardziej zbliżała się do Rajewskiej i grupki młodych nauczycieli aktywnie udzielających się w Solidarności Pracy. Kiedyś podsunęła mi pod nos książkę Bujaka "Przepraszam za Solidarność", a po moim głosowaniu na Wałęsę w wyborach prezydenckich wyraźnie zwiększyła dystans. Tworzył się w naszej szkole jakiś socjalistyczny kapitalizm, a jedynym moim sojusznikiem był piramidalny bałagan, w którym na szczęście nikt nie miał pewności jak powinno tak naprawdę być.  Z tego względu mogłem więc jeszcze robić swoje i szczerze mówiąc, chciałem zrobić tak wiele jak tylko się da. Swoją dość mocną pozycję w szkole zawdzięczałem głównie poparciu uczniów i ich rodziców, ale wyborcza porażka z Gajewską osłabiła mnie nieco, właściwie po raz pierwszy, do niektórych nauczycieli dotarło, że uczniowie mogą woleć kogoś bardziej ode mnie.

Lubiłem wieczorną szkolną pustkę. Miałem dyrektorski klucz od tylnych drzwi i często zostawałem w szkole sam. Przygotowywałem lekcje na następny dzień, uzupełniałem dziennik,

w spokoju i ciszy mogłem coś napisać. Tego klucza, który dostałem jeszcze od jej poprzedniczki dyrektorka jak dotąd nie odważyła się mi odebrać. Dostałem go zresztą wcale nie

w uznaniu zasług. Po prostu kilka lat temu odbywały się w szkole wieczorowe zajęcia

hufca pracy. Uczyłem tę trudną młodzież, a że lekcje kończyły się późno i nikogo już w szkole

nie było, dostał mi się ten klucz. W pewnym momencie sytuację wykorzystali uczniowie

z mojej klasy i zaczęli pojawiać się po lekcjach, głównie żeby pograć w siatkówkę i ping-ponga. Wtedy tak jakoś sam zrobił się teatr, powstała szkolna gazetka, na kasetach magnetofonowych zaczęło nadawać szkolne radio. Wtedy urodził się kabaret, powstał nielegalny samorząd i małoletnie demokratyczne podziemie. Słuchaliśmy nagrań Jacka Kaczmarskiego, Piwnicy pod Baranami, Młynarskiego. Zorganizowaliśmy nawet szkolną wigilię. Aż dziw bierze, że nie zainteresowały się tym żadne władze. Kiedy zajęcia hufca skończyły się, dostałem medal zasłużonego dla obronności kraju. Kiedy hufiec rozwiązano obecność moja i uczniów po lekcjach była już czymś tak zwyczajnym, że pozostawiono mi klucz. Kłopoty zaczynałem mieć dopiero teraz. Nowa dyrektorka przebąkiwała o zmianie zamków w szkolnych drzwiach. Zaczynałem widzieć, że paradoksy świata tego nie skończyły się wraz z poprzednim ustrojem, a życie po prostu jest silniejsze niż takie czy inne formacje historyczne i społeczne.

Sprawdziłem czy okna w sali gimnastycznej są zamknięte i poszedłem na piętro do pokoju

nauczycielskiego. Miałem w jego kącie pod oknem swoje krzesło i szafkę, na której zwykle

piętrzył się stos książek. Lubiące porządek koleżanki zawsze miały do mnie pretensje o ten

bałagan i były oburzone, kiedy jakaś wizytacja przyczepiła się do brudnych talerzyków i starych kapci w ich części pomieszczenia zostawiając w spokoju mój kąt.

Wróciłem myślami do Warszawianki. Byłem coraz bardziej przekonany, że nadaje się właśnie

na szkolne przedstawienie. Chciałem jednak czegoś więcej, marzył mi się prawdziwy szkolny

teatr, kilka wystawień tego samego spektaklu, dwie może trzy premiery rocznie. To było do zrobienia. Warszawianka mogła być dobrym początkiem, w młodszych klasach rośli następcy

moich dzisiejszych aktorów, z czasem i mnie powinno przybywać doświadczenia. Wydawało

mi się, że tym się różnię od Rajewskiej. Ona potrzebowała jakiegoś powierzchownego błysku,

który byłby odbiciem do kariery, ja chciałem zrobić taką szkołę, jaką czasami widziałem w kinie. Szkołę z teatrem, klubem sportowym, radiem, gazetą, prawdziwym samorządem. Taką miniaturę prawdziwego świata, w której uczeń mógłby spróbować siebie w różnych rolach i wybrać samodzielnie to, co chce robić w dorosłym życiu. Do tego nie potrzebne były nawet wielkie pieniądze, na razie wystarczała chęć i chęci właśnie brakowało najbardziej. W szkole

mocno jak nigdzie indziej trzymały się stare struktury i przyzwyczajenia, kolejna reforma

powodowała kolejny bałagan, po którym wszystko wracało do starego porządku. Nauczyciele

powtarzali wyuczone przed wielu laty lekcje, najważniejsze było dla nich utrzymanie dyscypliny, powszechnie straszono i karano, tępiono niezależnych i samodzielnie myślących, zabijano

ciekawość rutyną i nudą. Uczniowie albo się bali, albo olewali wszystko i wszystkich, zabawiali

się podstawianiem nóg, polowaniem na młodsze klasy, w końcu sięgali po alkohol i narkotyki.

W pokoju nauczycielskim trwały wieczne swary, tworzyły się plotki i intrygi, słychać było powszechne biadolenie na brak pieniędzy. W takich szkołach zwykle był jakiś jeden nawiedzony

nauczyciel, który robił co mógł, żeby skończyć jak Stasia Bozowska. Nie uważałem się za

nawiedzonego. Wiedziałem, czego chcę i konsekwentnie do tego dążyłem, przeznaczając na

to niemal cały swój czas, odkąd w odmętach młodości utonęło całe moje życie prywatne.

Od pewnego czasu miałem jednak poczucie, że nie wystarczam, że staję się coraz bardziej

osamotniony, tracę wiarę w zwycięstwo i chyba zaczynam po prostu czuć zmęczenie.

Pasowała mi ta postać Chłopickiego, człowieka dobrze znającego swoje rzemiosło, realnie

oceniającego sytuację, wiedzącego jak zwyciężać, a jednocześnie widzącego, że początek

klęski ma miejsce w nim samym, w ludziach wokół niego, w narodzie, w Polakach. Może

wtedy nie widziałem tego jeszcze tak wyraźnie i myślałem, że Chłopicki to tylko postać

historyczna i teatralna, niemniej czułem, że to ktoś duchowo mi bliski i chyba zbyt surowo

osądzany przez potomnych.  widziałem Warszawianki w teatrze. Oczywiście znałem

fragmenty kroniki ze spektaklu z Węgrzynem i Solskim, ale to było wszystko. Widziałem

więc tylko scenę ze starym wiarusem. Całą inscenizację musiałem więc wymyślić sam,

no, oczywiście z nimi. Byłem jednak pewny, że będzie to nasza Warszawianka i nasza mała

legenda powstająca w cieniu tej wielkiej. Myślałem sobie też, że właśnie Warszawianka jest

zbyt rzadko grywaną sztuką, a przecież jest tak klasycznie teatralna z zachowaniem zasady

trzech jedności, obrazowością, rolami dla wielu aktorów w różnym wieku. Takie samo sedno

teatru, kwintesencja. Cóż, w dobie eksperymentów może trudno ją było udziwnić?

Może uważano ją za antyradziecką? Przyszło mi też do głowy, że gdyby Jaruzelski zachował się tak jak Chłopicki, a nie jak Wielopolski, mielibyśmy jeszcze jedną historyczną postać i być może byłby to dzisiaj inny kraj, ale nawet gdyby go nie było, byłaby to Polska.

Zresztą kto wie? Może właśnie takiej postawy Jaruzelskiego Rosjanie by się przestraszyli?

Może wcześniej upadłby mur berliński? Może generał dokonał 13 grudnia najgłupszego wyboru w życiu, wybierając hańbę zamiast tryumfu? Przecież Chłopicki też nie wierzył w sens powstania, tak jak Jaruzelski w Solidarność. Hej, kto Polak na bagnety... Ocalała materia narodowa, duch skarlał. Teraz nadmiar materii tłamsił resztki niezależnego, samorządnego ducha. Zaczynałem lubić Chłopickiego, może i chciał się układać z Rosjanami, ale nie użył Czwartaków do rozpędzenia podchorążych. Historia ci nie wybaczy generale J. Przypomniał mi się Cyklop Terleckiego i żałosny, sparaliżowany, nie mogący zmienić czasu, przeznaczenia, swojego losu Wielopolski. Może ktoś napisze kiedyś dramat pod tytułem Ślepy generał?

Zaczynałem czuć jak powoli, jeszcze blado, jeszcze nieśmiało pojawiają się w ciemnych,

szkolnych korytarzach duchy Wyspiańskiego, Chłopickiego, listopadowych oficerów, powstańców, młodzieży, bezgłośnie unosi się melodia Oto dziś dzień krwi i chwały... Jak nadciągają

uśpieni rycerze tego ducha, którego właśnie zabrakło, niosąc pomoc i wypełniając dziury

w narodowej dumie. Taki chyba był niewidzialny sens tego co robiłem. Potrzebowaliśmy

Chłopickiego i Warszawianki nawet o tym nie wiedząc i do tego żeby być Polakami

i do tego, żeby nie wstydzić się być Polakami. Ja i sześcioro moich małych bohaterów

otwieraliśmy drzwi narodowego skarbca, chcąc naprawić wielkie winy możnych ostatnich

lat. Zaczynaliśmy kolejny polski bój o olszynowy zagajnik, jakiś niezbyt ważny skrawek

polskości, ale przecież to rzeczy małe składają się na te wielkie i przecież bój o ten

mizerny lasek decydował o losach bitwy. Jeśli jeszcze miałem jakieś wątpliwości co do

pomysłu i jasności sensu, to umocniło się we mnie przekonanie, że tak trzeba, że nie można

się cofnąć

- Na koniec bez rozwagi, bez czucia, pamięci,

Żołnierz jako młyn palny nabija,- grzmi,- kręci

Broń od oka do nogi, od nogi na oko...

Tak to wczuwałem się w swoją rolę teatralną i zgłębiałem rolę życiową. Sam w pustej szkole,

jak uczeń zostawiony za karę.

Próba II

Majewska uważnie studiowała opis dekoracji.

- Co to są pilastry? - zapytała.

- Takie filary wystające ze ściany, jakby wmurowane - przyłożyłem do ściany długopis - o tak.

- Acha, tak jak ta rura centralnego w kącie? - upewniła się.

- Mniej więcej - roześmiałem się.

- Dwa okna mamy, prawie zupełnie jak tu napisane, drzwi tylko jedne - zmartwiła się.

- Trudno, co prawda dla Wyspiańskiego drzwi były ważne, ale nic nie poradzimy - odparłem.

- Takie drzwi to jak obie kulisy na prawdziwej scenie - myślała głośno.

- Ciepło - odpowiedziałem - miał Wyspiański poczucie teatru.

- Myślał o tym jak aktorzy mają wchodzić i wychodzić? - spytała.

- Pytanie retoryczne - roześmiałem się - wyobrażał sobie całą inscenizację,

Z korytarza dobiegły głosy Anki i Magdy. Weszły do sali przez główne drzwi szarpiąc się

z zacinającym zamkiem.

- Jesteśmy - oznajmiła Anka.

- Słychać - powiedziała spod okularów Majewska. Majewska nosiła skośne, dość twarzowe okulary.

- Ależ ta szkoła to ruina! - irytowała się Magda, nie mogąc teraz zamknąć drzwi.

- Ojej! - zawołała Anka - proszę pana, wyłamałyśmy drzwi!

- Ty głupia - strofowała ją Magda - było nic nie mówić, teraz będzie na nas.

- Dzień dobry - Rafał wszedł przez przebieralnię czyli naszą kulisę.

- Rafałku! Ratuj! - wołała Anka - popsułyśmy drzwi!

Rafał podszedł do dziewcząt i obejrzał drzwi z miną fachowca.

- Popsuły, proszę pana - zawyrokował - zasuwka jest zamknięta, a drzwi otwarte.

- Może da się zamknąć - ucieszyła się Anka i przekręciła zamek - zamknął się!

Teraz drzwi zamknęły się bez trudu.

- Nic nie rozumiem - dziwiła się Magda - zamek był zamknięty, a drzwi się otworzyły?

- One się tak otwierają - powiedział Rafał.

Były to podwójne drzwi, których zasuwka nie trzymała dobrze i jeśli pchnęło się jednocześnie

obie połowy, otwierały się jak wrota.

- Pamiętacie Beatę Jabłkowską? - zapytałem.

- Była w tej klasie z Wojtkiem i Sebastianem? - Majewska lepiej pamiętała chłopaków z klas,

które już skończyły szkołę.

- Tak - potwierdziłem - otóż kiedyś na jakiejś próbie Sebastian powiedział Beacie coś, co ją

Rozwścieczyło. Słowo daję, nigdy nie widziałem takiej furii. Podbiegła do tych drzwi i niemal je

rozerwała. Z pół godziny musiałem ją przekonywać, żeby wróciła. Czułem się jak dyrektor teatru błagający primadonnę, żeby nie zrywała kontraktu. Od tamtej pory te drzwi są takie.

- To dobrze - powiedział Rafał - woźne zawsze zamykają salę na przerwie, a my i tak wchodzimy.

- To znaczy, że nie my popsułyśmy - odetchnęła Magda.

- Chodź Magda będziemy zachowywać się jak primadonny - z niewinną miną powiedziała Anka.

- Prosiłby nas pan, żebyśmy zostały? - zapytała Magda.

- Czy ja wiem? - zastanowiłem się.

- To ja sobie idę - Anka ruszyła w kierunku drzwi.

- Ach, Anno! nie opuszczaj nas! Rafał upadł na kolana wyciągając ramiona w emfatycznym

geście.

- Phi! - Anka obojętnie wzruszyła ramionami.

- Powiedziałabyś do pana phi? - zapytał Rafał.

- Do jakiego pana? - zdziwiła się Anka.

- No, do naszego - wyjaśnił Rafał.

- Do ciebie przecież mówię - Anka nie mogła zrozumieć, o co mu chodzi.

- Ale ja gram pana - tłumaczył Rafał.

- Acha - zrozumiała - No to chyba zostanę.

- E tam, co z ciebie za primadonna - powiedział Rafał wstając z kolan i otrzepując spodnie.

- No właśnie - wtrąciła się Majewska - Beatę pan błagał przez pół godziny, a ty od razu mówisz, że zostaniesz.

- Dobra - powiedziała Anka - Rafał klękaj i proś.

- A daj ty mi spokój, brudno tutaj, te woźne chyba wcale nie sprzątają - zezłościł się Rafał,

nie mogąc doczyścić kolan.

- Uklęknij Rafałku, dam ci chusteczkę - prosiła Anka.

- Pewnie zasmarkaną - Rafałowi wróciło poczucie humoru.

- No wiesz! - Anka uniosła się dumą.

- A co? Może ty nie smarczesz? - Rafał nie dawał za wygraną.

- Smarczę Rafałku, ale… - nie dokończyła.

- Ale nie w chusteczkę? - przerwał.

- W chusteczkę, ale nie w tę, tę pokazuję jak pani Rajewska sprawdza, jest czyściutka - śmiała

się Anka.

- Widzi pan - z politowaniem pokiwał głową Rafał - jaka to oszukanica.

- Anka ma dzisiaj humor - stwierdziłem.

- Rzeczywiście - przytaknęła - mam jakiś dobry dzień.

- Nie chwali się dnia przed zachodem słońca - Marcin właśnie wszedł i wołał tubalnie od proga.

- Co go napadło z tymi przysłowiami? - zdziwiła się Majewska - ciągle tak gada.

- A gdzie podziałeś Irka? - spytała Magda.

- Irek idzie - odpowiedział Marcin.

- Idę, idę - zawołał Irek z przebieralni.

- Wiesz Marcinku, że my z Magdą jesteśmy włamywaczki? Anka wzięła teraz na warsztat

Marcina.

- To was zamkną - zawyrokował Marcin.

- Nie, bo my jesteśmy takie niegroźne włamywaczki, my się tylko tak trochę włamałyśmy

i już nie będziemy - informowała Anka.

- Wyłamały zamek w tych drzwiach do sali - wyjaśnił Rafał.

- Przecież był wyłamany - zdziwił się Marcin.

- Ale myśmy o tym nie wiedziały -- tłumaczyła Anka.

- Proszę pana, dzień dobry, co dzisiaj robimy? - zapytał wchodząc w końcu Irek.

- Musimy pomyśleć trochę o dekoracjach i spróbować tego, co mamy robić na scenie.

- Dekoracje są opisane tu na początku - powiedziała Anka.

- Gdzie? - dopytywał się Rafał przeglądając książkę.

- No tu, w didaskaliach - tłumaczyła.

- W czym? - zdziwił się Rafał.

- I ty chcesz mieć piątkę z polskiego - z politowaniem powiedziała Majewska.

- O co im chodzi, proszę pana? - spytał Rafał.

- O to, że powinieneś wiedzieć, co to są didaskalia - odpowiedziałem.

- Informacje odautorskie w tekście sztuki - wyrecytował Rafał.

- Jak wiesz, to co się głupio pytasz? - szturchnęła go Anka.

- A co nie wolno? - Rafał udał, że chce jej oddać kuksańca.

- Spokój - fuknęła Majewska - bo w końcu nic dzisiaj nie zrobimy.

- Co to są pilastry? - zapytała Magda.

- Takie jak ta rura - wyjaśniła Majewska pokazując na ścianę.

- Takie rury? - Magda patrzyła na ścianę niedowierzająco.

- Nie rury - tłumaczyła Majewska - tylko takie filary w ścianie, takie ładne.

- Jak w kominkach? - zapytała Anka.

- Zgadza się - powiedziałem.

- Ale ta Majewska jest mądra - pokręcił głową Marcin.

- A co! - Majewska dumnie zadarła nosa - pan mi powiedział jak was nie było - rozwiała ich

podziw.

- Ale pan jest mądry - Marcin sprostował poprzednie swoje stwierdzenie.

- Za to mi płacą - powiedziałem.

- Kiepsko - współczującym tonem uzupełnił Marcin.

- No, dobra kochani, do roboty - skończyłem temat - ustawmy taką prowizoryczną scenę.

- Skrzynia może być zamiast klawikordu - uznała Anka.

- Materace jak postawić na sztorc będą jak obrazy - kombinował Rafał.

- Okna są, idę po krzesła - stwierdził Irek.

Po pięciu minutach przy bujnej wyobraźni można było uznać, że jesteśmy w podwarszawskim dworku.

- Patrzcie, za oknami pada śnieg - zawołała Anka.

- Tylko nie słychać huku armat - dodał Marcin.

- Ale podłoga ciemna, nieomal czarna - uzupełnił Rafał.

- Proszę pana - zapytała zdziwionym głosem Magda - tu jest napisane, że Maria i Anna siedzą tyłem do widza.

- No właśnie, pan nam mówił, żeby zawsze odwracać się przodem - przytaknęła Anka.

- Taka jest zasada - odpowiedziałem – chyba że czego innego wymaga inscenizacja. Zobaczymy, co z tego wyniknie w trakcie przedstawienia.

Dziewczęta usiadły przy klawikordzie, to znaczy przy skrzyni gimnastycznej, ja stanąłem

po lewej stronie sceny jak chciał Wyspiański.

- A ja gdzie mam stać? - zapytał Rafał.

- Stań na razie przy mnie, trochę z tyłu, od strony dziewcząt, Marcin i Irek z tyłu, niby pochyleni

nad mapami, Aneta przy klawikordzie, z boku.

- Przyniosę stolik - powiedział Irek.

- Teraz powinna być muzyka, jak się kończy Anka z Magdą zaczynacie i patrzcie, odwracacie

się przodem do siebie, a bokiem do publiczności, Magda możesz podeprzeć głowę ręką, łokieć

na skrzyni, bardziej przodem do widowni, Anka tak jak panna z dobrego domu, trochę sztywno.

- Ale proszę pana - Anka pokręciła głową - Magda ma się w salonie opierać na łokciu?

- Właściwie masz rację, ale jest wcześnie rano, poza tym to romantyzm i pewna niedbałość

w modzie, chyba może być, chodzi mi o pewną naturalność.

Magda mówisz spokojnie, ale wyraźnie, żeby cię ostatni rząd słyszał.

Nim Magda zaczęła wszedł Irek ze stolikiem.

- No teraz może być powiedział.

- Odbiegł - mnie groza opadła i lęki - zaczęła Magda swoim nieco matowym głosem

- Magda mówisz do Anki, ale tak żeby publiczność słyszała, nie za  głośno ale wyraźnie, Anka

słuchasz jej.

- Ale jakiż powód...- głos Anki zabrzmiał nieco za wysoko.

- Anka, to ma tak wyglądać jakbyś jej przerwała i mówisz do niej, pochyl się do niej trochę

i profilem do widowni - mówiłem.

- Ja się kocham w młodszej - odezwał się Rafał.

- Rafał zbliżasz się do mnie i mówisz do mnie pochylony, ale zerkasz na dziewczyny - ustawiałem Rafała. Odwróciłem głowę w kierunku dziewcząt i zobaczyłem czuprynę Rafała.

- Lepiej będzie jak staniesz z mojej drugiej strony - powiedziałem - i jak będziesz mówił,

cały czas patrzysz na nie.

- Ale jak będę stał z nieco z tyłu, to ich nie widzę - odpowiedział.

- Dobra, stań nieco z przodu, ale nie zasłaniaj mnie - zgodziłem się.

- Może przejdę za panem z prawej strony na lewą, jak Anka będzie mówiła "twoim więc

Rozkazem”? - Rafał główkował dalej.

- Może być - spodobał mi się pomysł - dojdziesz do mnie, kiedy Magda będzie kończyła.

Powtórzyliśmy i jakoś ułożyło się.

- Starsza mi się podoba więcej...- chciałem, żeby mój Chłopicki był raczej mądry niż pomnikowy, raczej doświadczony niż wiedzący lepiej i ludzki dobrze skrywanymi uczuciami.

Taki człowiek pod pancerzem. Mój głos miał jednocześnie ukrywać uczucia i je zdradzać.

- to i ty rozkochany,

a pewno rozkochanyś na śmierć,

czemuż nie tamta - ?

Zazdrościłbym dumy,co jej rysuje czoło.

Patrzyłem na Magdę, jej jasną twarz, ciekawe, że mimo wesołej natury coraz częściej poważ-

ną, nieco zmieszaną moim spojrzeniem i myślałem, że właściwie nie wiem, co tam jej w duszy

gra, co myśli, czuje, przeżywa, którego z chłopaków ma na oku i czy to poważna sprawa. Magda

jest skryta uświadomiłem sobie, szczera, przyjazna, ale do wielu jej sekretów nikt nie ma dostępu, nawet Anka. Chyba była ładniejsza od Anki, ale po prostu nie eksponowała swojej urody.

Może nie była jej jeszcze świadoma, może wychowywano ją surowiej? Wydała mi się teraz

bardziej Ulą niż Pestką. Jakby panny zamieniły się rolami. A może wtedy ją źle widziałem?

- Jej narzeczony właśnie jest w naszym pułku i nawet blisko pana generale.

Usłyszałem głos Rafała. W kim Magda się kocha? - pomyślałem i powiedziałem głośno

- Oczywiście młody -

skoro szlify czuje u ramion

tylko się kochać - któż to?

- Powiemy, aż się czym odznaczy - powiedziała tajemniczo Anka.

Spojrzałem na nią ukosem i jak zawsze zrobiło mi się ciepło koło serca. Te wiecznie błyszczące oczy wprawiały mnie zawsze w dobry nastrój. Dzisiaj błyszczały wyjątkowo, już była Anną z Warszawianki. Entuzjazm, zapał, młodość, wiara, beztroska, poczucie szczególności chwili. Dla takich oczu młodzież chodziła w ogień - rozkochanyś na śmierć - mówił Chłopicki do młodego oficera - na śmierć, byle nie stracić tego błysku w jej oczach, bo jak bez tego błysku żyć?

Zacząłem pierwszą z tyrad Chłopickiego. Brzmiała zgorzkniale, ale prawdziwie. Czułem gniew

nie mogąc otrząsnąć się spod spojrzenia Anki. Starsza mi się podoba więcej - pomyślałem.

Przyszła kolej na Marcina i Irka. Stali nad stolikiem nieco znudzeni.

- To ma wyglądać tak, że najpierw jesteście zajęci mapami, ale zaczynacie przysłuchiwać się

Temu, co mówi Chłopicki i Pac czyli Irek pierwszy włącza się do rozmowy - tłumaczyłem.

Doszliśmy do sceny śpiewania Warszawianki.

- Aneta śpiewaj razem z dziewczynami - powiedziałem.

- Przydałaby się muzyka - stwierdziła Majewska.

- Spróbuję gdzieś znaleźć nagranie - obiecałem.

Majewska lubiła śpiewać i miała mocny, przyjemny głos. Któraś z nauczycielek powtórzyła jej

kiedyś, że ten głos mi się podoba. Od tamtej pory Majewska chętniej śpiewała na imprezach

szkolnych i najlepiej było ją słychać w wycieczkowych chórkach.

- Otóż to, otóż to, zgon! wtedy, gdy trzeba,

żeby Mars w pełnej zbroi gnał przez pola.

Chłopicki rozpoczynał następny monolog. Skróciłem go o połowę, nie bez żalu, ale i tak zastanawiałem się jak tyle zapamiętać. Będę musiał mieć Majewską za plecami.

- Żymirski jakiś pęd śmiertelny budzi - powiedział Marcin posępnym głosem Skrzyneckiego.

W Marcinie drzemały potężne jak on sam możliwości. Chciał grać Skrzyneckiego i rzeczy-

wiście wczuwał się w rolę. Czułem go za plecami i zastanawiałem się, czy nie rośnie mi następca.

- Z dawnaś powinien mieć buławę polną,

niedołęgi, co twego talentu nie znają.

Powiedziałem z przekonaniem. Pomyślałem też, że muszę dopracować dialogi Chłopickiego

ze Skrzyneckim. Wydały mi się ważne w sztuce i w moich relacjach z Marcinem.

Tymczasem Rafał od pewnego czasu oparty o nasz klawikord rozmawiał z dziewczynami.

- I tak Rafale powinno być - powiedziałem - po tym jak kończysz rozmawiać z Chłopickim,

idziesz do dziewcząt i zachowujesz się jak teraz

Magda, Anka i Rafał czytali swoje kwestie. Byli trójką tak ładnych dzieciaków, że miło było

na nich patrzeć. Jeśli Chłopicki patrzył na swoją młodzież malarsko-ojcowskim okiem Wyspiańskiego, a jakże by inaczej, też musiała mu się podobać ta grupa.

Znowu usłyszałem dźwięczący głos Anki.

- że tak bezwzględnie szedł po żywą sławę.

- Młodym się główkom sława ulubiona

śni - bohaterom brałyby serduszka.

Odpowiedziałem swoim tekstem, dziwiąc się jak to branie serduszek pasuje do Anki.

- Jak słyszę, jak miarkuję panna narzeczona - Chłopicki zwrócił się do Marii.

Magda wstała, dygnęła i zapytała

- Czy jak wstanę, to mam stać czy usiąść z powrotem?

- Stać - odpowiedziała Majewska - tam dalej jest, że siadasz.

Chłopicki znów rozmawiał z Anną. Nie musieliśmy z Anką specjalnie się wysilać. W naszych

rozmowach ona zawsze starała się jakoś mnie rozbroić i wyciągnąć na szczerość, a ja bywałem podwójnie czujny. Czasami zamieniało to się w intelektualne pojedynki.

Magda stała i idąc za tekstem zwróciłem się do niej.

Niechaj no panna chwilę popatrzy mi w oczy.

Szkoda, że źrenic ognie jakby łez mgła mroczy.

Ten włosów zaplot, głowy uczesanie

wysokie, rysy ostre, namiętne i dumne,

postawa smukła, gesta, zachowanie,

niski tembr głosu...

Jakże ten opis pasował do Magdy. Wydawała się teraz nawet wyższa. Anka siedziała, Rafał

oparty o skrzynię stał schylony, Marcina i Irka skrywało tło. Jej oczy nie miały blasku oczu

Anki, były niebieskie i głębokie, miała niski, ciepły tembr głosu. Anka była taka "swoja", Magda onieśmielała, sama też była chyba nieśmiała. Rośnie piękna dziewczyna pomyślałem.

- Moje trwogi zna dotąd tylko serce moje...

mówiła Magda.

- Osuwa się ku siostrze na krzesło, powoli siadając - przeczytała Majewska.

Magda osunęła się, Anka dramatycznie podtrzymała ją.

- Chyba dobrze? - zapytała.

- Dobrze - odpowiedziałem.

- Do mnie, dyżurny! - zawołał Chłopicki.

Nie wytrzymali napięcia i zaczęli się śmiać.

- Kto dzisiaj jest dyżurnym? - zapytał Rafał.

- Piegus - odpowiedziała mu Anka.

- Magda była fajna w roli Piegusa - przypomniała sobie Majewska.

- Ale się wtedy bałam! - powiedziała Magda - pierwszy raz grałam w naszym teatrze.

- Najśmieszniej było jak goliła Roberta, tego z pana klasy - Majewska miała tamto przedstawienie przed oczami.

- Co ci się stało chłopaczku? - naśladował moją rolę nauczyciela Rafał.

- Magda jest zdolna - stwierdził Irek.

- O ! Magda znowu gra z panem - uświadomiła sobie Anka.

- A ty z Rafałem - dodała Majewska.

- Dobrze mi się gra z Magdą - powiedziałem

- Dlaczego? - spytała zainteresowana.

- Nie bardzo umiem odpowiedzieć - zastanowiłem się - jakoś cię chyba wyczuwam i potrafię

się dostosować.

- O mnie to już zaczęli mówić, że chodzę z Rafałem - westchnęła Anka - tłumaczyłam, że

jesteśmy parą w teatrze, ale nie rozumieją.

- Właściwie to dlaczego pan ich zawsze obsadza razem? - zapytała Majewska.

- Popatrz, że oni do siebie pasują, jest w nich coś takie samo, jakby byli na jednym tonie - odpowiedziałem.

- A w życiu? - zapytała Anka.

- W życiu, to nic nie wiadomo - rozłożyłem ręce.

- Życie to nie teatr - włączył się Marcin.

- No właśnie, życie to nie teatr - przytaknęła Anka.

- Szkoda - westchnął Rafał.

- Naprawdę ci szkoda Rafałku? - podchwyciła Anka.

- Żartowałem - odpowiedział Rafał.

- Szkoda - westchnęła tym razem ona.

- Zawsze ich widzę w scenie balkonowej z Romea i Julii - roześmiałem się.

- Romeo, ach czemuż ty jesteś Romeo! - Anka wczuła się w rolę.

- Pan chciałby z nami zrobić prawdziwy teatr - powiedziała Majewska.

- Tak sobie myślałem, żeby kiedyś latem wynająć wiślaną barkę i płynąć z wami od miejscowości do miejscowości i co wieczór dawać gdzie indziej przedstawienie. Scena byłaby oczywiście na barce - podzieliłem się z nimi swoim marzeniem.

- Byłoby fajnie - uśmiechnęła się Anka.

- Może kiedyś się uda - powiedziałem.

- W szkole to mógłby być teatr - obudził się nagle Irek.

- Irek mi zawsze pasował na dyrektora takiego teatru - podchwyciłem

- Pewnie - roześmiała się Majewska - Irek ma taką dyrektorską postawę, od razu widać, że

to ktoś.

- Irek będziesz naszym dyrektorem - postanowiła Anka.

- A pan? - zapytała Magda.

- Pan to jest pan - powiedziała Anka

- No tak, pan to jest pan - przyznała jej rację Magda.

- No to koniec przerwy - zamknąłem dyskusję - Rafał podchodzi do mnie, uważajcie, bo to

najważniejsza scena w Warszawiance.

- Słucham, do rozkazu - wyprężył się Rafał.

- Rekonesans powrócił? Idź popatrz. - teraz podchodzisz do okna - powiedziałem.

- Żołnierz idzie - meldował Rafał.

Nie miałem koncepcji rozegrania sceny ze starym wiarusem. Czułem jej dramaturgię, ale przesłaniało ją aktorstwo Węgrzyna i Solskiego. Nie widziałem w niej nas tylko tamtych, miałem nadzieję, że wyjdzie sama z siebie i nie kombinowałem na siłę.

- Znowu wstaję - powiedziała Magda - Panie generale

- Maryo! - zawołała Anka

Magda mówiła dalej :

- Pan chciałeś znać jego nazwisko -

mego narzeczonego -

Mój narzeczony, Józef Rudzki.

- Boże! - zawołałem niezbyt przekonująco.

- Maryniu! - to znowu Magda.

- Proszę pana, ja nic nie rozumiem - zawołała nagle zirytowana Magda - tu jest napisane, że

wstaję, a ja przecież stoję!

- Ona ma rację - przyznała Majewska - nigdzie nie ma, że usiadła, jak wstała.

Uznaliśmy, że Marya po okrzyku Chłopickiego osuwa się na krzesło jakby mdlała i dlatego

Anna krzyczy - Maryniu.

Przyszła kolej na Majewską.

- Uf, tyle mogę powiedzieć - odetchnęła, kiedy skończyła swoją kwestię.

- O rany, znowu mam wstać, a nie wiadomo kiedy usiadłam - zżymała się Magda.

- Chyba siadasz jak skończyłaś mówić - zastanawiała się Anka.

- Coś ten Wyspiański tu pokręcił - Magda próbowała sama rozstrzygnąć problem - to tak

Wygląda, jakbym miała robić przysiady - roześmiała się nagle.

Pomyślałem, że albo Wyspiański wierzył w inteligencję reżyserów, albo sam na tyle mocno

przeżywał tę scenę, że nie zauważył niedokładności własnych objaśnień.

Próbowaliśmy dalej. Irek zastąpił na razie starego wiarusa.

- Będę się musiał zastanowić nad tą sceną - powiedziałem

- To jest trudne - przyznała Magda - ja rozumiem, że ten żołnierz przynosi tę wstążkę, co

ona dała narzeczonemu i że ona się domyśla, ale jak to zagrać?

- W tej scenie jest śmierć - powiedziałem łagodnie -  to zawsze jest trudne, a zwłaszcza

dla takich młodych ludzi jak wy.

- Nikt bliski mi jeszcze nie umarł - powiedziała Anka.

- Mnie też - dodała Magda.

- Oby jak najdłużej tak było - uśmiechnąłem się do nich.

Przeczytaliśmy trochę tekstu. W rozmowie Chłopickiego z Maryą z przyjemnością słuchałem

niskiego głosu Magdy, a w moim głosie zabrzmiał jakby ojcowski ton.

Nagle Magda zacięła się.

- Jak ja mam mówić do pana - ty? - stropiła się.

- Mówisz nie do pana tylko do Chłopickiego - śmiała się Anka.

- Ale jakoś nie mogę - opierała się Magda.

- To przecież teatr - przekonywałem ją - możesz to zagrać.

- ty, ty byłeś nasz Lew! - wykrztusiła w końcu Magda

Doszliśmy do sceny, w której generałowie namawiają Chłopickiego do objęcia dowództwa.

Chłopaki ucieszyli się, bo w końcu oni teraz mieli głos. Wreszcie chórek mógł zawołać:

- Prowadź nas dyktatorze, prowadź, prowadź wodzu!

Zszedłem z chłopakami ze sceny za naszą kulisę.

- O Boże, będziemy musiały grać same! - zawołała Anka - Siostro... zaczęła i roześmiała się.

- Co ci tak wesoło? - zapytała Magda.

- Bo tu jest, że się chwiejesz, a ja wołam - siostro - jak w szpitalu.

Magdzie udzieliła się jej wesołość.

- Panny, dograjcie to, bo późno się robi - powiedziałem

Chichocząc dokończyły scenę. Nadszedł młody oficer.

- Mam ją pocałować w rękę! - wrzasnął nagle Rafał.

- Czemu nie? - Anka uśmiechnęła się zalotnie.

- Akurat, ani myślę - zaparł się Rafał.

- Wyobraź sobie, że jestem twoją ciocią - namawiała go Anka.

- Niczego sobie nie będę wyobrażał - Rafał zaciął się na serio.

Pokazałem Rafałowi jak pocałować zamiast ręki Anki własny kciuk. Ucieszył się z rozwiązania. Anka była nieco zawiedziona. Przyczepiła mu jakiś kawałek papieru zamiast wstążki.

Magda zeszła ze sceny i stanęła przy mnie.

- Oni naprawdę pasują do siebie - powiedziała.

- A Majewska to będzie tam tak siedzieć? - zapytał nagle Irek.

- Aneta, zejdziesz ze sceny razem z Magdą - uznałem rację Irka.

- A jak zapomnę? - przestraszył się Rafał.

- Stąd ci będę podpowiadać - powiedziała z kulisy Majewska.

Rafał uspokoił się.

- On ma mnie pocałować! - wrzasnęła naraz Anka - tego już za wiele, w rękę, to w porządku,

ale nie będę się z nim całować!

- Nie przy ludziach - ironizował za moimi plecami Marcin.

- Niech pan coś wymyśli - prosiła Anka.

- Wyobraź sobie, że jestem twoim wujkiem - dogryzł jej Rafał.

- Dobrze, zrobimy tak - odezwałem się - Anka robisz taki ruch, jakbyś chciała mu się rzucić

na szyję, a ty Rafale wyciągasz rękę w stronę okna i mówisz - pułk czwarty, Anno, Anka woła

Czwartacy, chcę widzieć i biegnie do okna, acha i rzuca wstążkę na klawikord.

- Tak, tak, bardzo dobrze pan wymyślił - ucieszyła się Anka.

Dograły razem z Magdą zakończenie.

- Zadowolony pan? - zapytała Majewska.

- Na dzisiaj może być - odpowiedziałem - mniej więcej wiemy, co mamy robić.

- Boże, jak późno - zawołała Anka - musimy lecieć.

- Poustawiajcie wszystko na swoich miejscach, na poprzedniej próbie nosiłem po was krzesła powiedziałem. Uwinęli się migiem. Zawsze jak chcieli, byli szybcy. Usłyszałem jeszcze ich do

widzenia z korytarza, a potem piski dziewcząt obrzucanych śniegiem przed szkołą.

Jakoś nie było mi wesoło. Powoli docierał do mnie tragizm Warszawianki. O ile przyjemniej było przygotowywać z nimi komedie. Zależało mi jednak, na pełnej gamie uczuć, czułem, że oni

potrzebują też czegoś poważnego. W końcu to tylko teatr myślałem, graliśmy komedie, teraz czas na tragedię - tylko, że tak jakoś łatwo stawaliśmy się jej bohaterami. Gnębiło mnie niejasne przeczucie czegoś niewesołego, czegoś, co mogło się wydarzyć naprawdę. Znad Warszawianki unosiła się mgła polskiego losu. Stracone pokolenia młodzieży, przegrani generałowie, upadające powstania. Trudno było uwierzyć w Papieża Polaka, zwycięstwo Solidarności, prezydenturę Wałęsy, w to duże polskie szczęście i to moje małe szkolne promieniujące z oczu Anki, Magdy, Rafała i innych. Czyżbyśmy to właśnie my mieli zbierać tryumfy dawnych klęsk?

A może czeka nas ten sam los co listopadowych, styczniowych, warszawskich powstańców?

Dwa lata wolności mijają, ile jeszcze takich lat? Już zaczynają się polskie kłótnie, już mamy

na kopy mędrców, przywódców, udzielnych królów. Jeszcze chucham na tych swoich najzdolniejszych uczniów, jeszcze chronię jak umiem, ale już zaczynam hartować polskimi tragedia-

mi. Do czego ich hartuję? A może to tylko memento? Może tylko trochę soli, ot, dla smaku?

            Rozejrzałem się po sali. Dzisiaj zostawialiśmy po sobie porządek, to znaczy oni zostawiali. Co prawda niewiele było do sprzątania, w ogóle niewiele było na tej sali. Niekompletne

drabinki, dwa nieco sfatygowane materace, skrzynia gimnastyczna, trzy długie rozchybotane

ławeczki. Wszystko to stało na brudnej, podchodzącej wodą z cieknących kaloryferów podło-

dze. Tę podłogę położono kiedyś chyba w niezbyt fachowy sposób, bo przy każdym mocniejszym stąpnięciu wydobywał się spod klepek szary pył i na nic się zdawało mycie i pastowanie. Woźne zresztą już dawno machnęły ręką na tę syzyfową pracę i dzisiejsze żale Rafała były w pełni usprawiedliwione. Obrazu dopełniały bliżej nieokreślony kolor ścian i nieco zatarty

napis kredą na jednej z nich - CHCEMY DYSKOTEKI. To była nasza sala gimnastyczna i to

był nasz teatr. Skrzynia, czyli obecnie klawikord miała długi teatralny staż. Najpierw była domkiem babci Czerwonego Kapturka, potem warszawską dorożką w inscenizacji wierszy Oppmana, zagrała też Redutę Ordona, trumnę w Dziadach, żłóbek w kilku różnych pastorałkach, mur stoczni w piosenkach o Solidarności, nawet tron królewski w przedstawieniu o Konstytucji 3 Maja. Właściwie była nieodzownym elementem dekoracji w każdym przedstawienia, opoką trwalszą niż nigdy niezawodząca Majewska. Materace też bywały przydatne. W Czerwonym Kapturku były oczywiście babcinym łóżkiem, innym razem ustawione jak domek z kart, udawały górski szczyt, można było na nich usiąść i nie pobrudzić się, można było przypiąć do nich jakiś inny element dekoracji. To było takie typowo polskie kombinowanie, ale też i nie najgorsza zabawa. Nikt nam nigdy nie dał pieniędzy ani na dekoracje, ani na kostiumy,  trzeba było więc używać tego co było w zasięgu ręki. Nadwyrężyliśmy więc kilka ławek, wykorzystując je jako podesty, podniszczyliśmy kotary z sali fizycznej używając ich do wystroju kaplicy w Dziadach, moje koleżanki chowały przede mną rzutniki świetnie nadające się na reflektory, adiutant wstępował na starą rurę kanalizacyjną jak na działo. Właściwie nigdy nie brakowało nam tylko chęci i pomysłów. Notoryczny polski brak broni, amunicji, pieniędzy, wszystkiego, czego zwykle potrzebowaliśmy był i naszym udziałem, chyba nawet myśleliśmy, że nie może być inaczej, że właśnie tak jest, jak jest. Oczywiście marzyły nam się prawdziwe scena i kurtyna, ale były to marzenia mało realne. Przez pewien czas mogliśmy wykorzystywać stare tablice,  ale po którychś wakacjach zniknęły i znowu zostaliśmy z niczym. Tak to nasze scenografie były bardziej awangardowe niż dekoracje Szajny i przynajmniej w tym

utrzymywaliśmy się w czołówce nowatorów.

            Po drugiej próbie zaczynałem już jakoś widzieć nasze przedstawienie. Wyłoniły

i zaczęły układać się poszczególne sceny, widoczne były i trudności, i niektóre rozwiązania.

Najbardziej byłem pewny swoich aktorów. Magdzie, co prawda kiedyś zdarzyło się zapomnieć

tekst, ale mówiły wtedy w chórku z Anką i Anka dociągnęła scenę do końca. Majewska pomyliła wiersze jako przodownica chóru w Dziadach, ale sytuację uratowała Magda, Rafał mógł palnąć jakieś głupstwo na próbie, ale przed publicznością nie zawodził. Ciekawe, że jak się mylili to właśnie w chórach, kiedy musieli liczyć tylko na siebie, byli bezbłędni. Stanowili jednak jakiś zespół i miałem poczucie, że udźwigną przedstawienie. Najmniejsze zaufanie miałem do siebie. Zastanawiałem się, czy nie nazbyt ambitnie porwałem się na rolę Chłopickiego.

Jak zapamiętać tyle tekstu? Zawsze podziwiałem pamięć aktorów. Gra, kreacja postaci,

całe aktorstwo mogły być lepsze, gorsze, dobre, złe, ale tekst przecież trzeba  znać na pamięć.

Jak dotąd grywałem z nimi niewielkie rólki, a i to sobie pomagałem. Jako nauczyciel w Marku

Piegusie miałem ściągawkę ukrytą w dzienniku, jako Radost w Ślubach panieńskich zaciąłem

się i w całej bezradności zawołałem obrażonym tonem wielkiego aktora - czy ta suflerka śpi, czy co? Wzbudziłem ogólną wesołość i jakoś poszło dalej. Nie mogę się jednak wygłupiać grając Chłopickiego. No tak, będę musiał ukrywać wewnętrzną niepewność wodza, żeby nie

udzieliła się żołnierzom. Pocieszało mnie trochę, że po dotychczasowych poprzedzonych licznymi próbami spektaklach zostawały mi w głowie wiersze Fredry, Słowackiego, Mickiewicza

i innych, jakoś tak po prostu zapamiętywałem kwestie swoje i nieswoje. Zaczynałem rozumieć,

że po wielu latach nauczycielstwa można znać na pamięć całego Pana Tadeusza.

Oto muszę mieć odwagę tysiąckrotną i wstąpić w zawroty. Co by się nie działo, teatr musi grać -

zanuciłem sobie pod nosem.

            Zamknąłem salę i poszedłem do pokoju nauczycielskiego. Przypomniałem sobie

dzisiejszą wesołość Anki. Czasami myśli o niej roztapiały wszystkie moje troski. Skojarzyłem

sobie, że chyba zbliżają się jej urodziny. Może to dziś? Zastanowiłem się. Sięgnąłem po dziennik ich klasy i sprawdziłem. Były za dwa dni. Może to powód jej dobrego humoru? W jej wieku

to jeszcze powód do radości. Szczerze mówiąc ta moja grupka rzadko była smutna. Rzadko

nawet byli poważni. Czasami pojawiał się w nich przelotny cień dojrzałości, ale zaraz ustępował miejsca słońcu. Czasami docierały do mnie wieści o jakichś ich problemach, ale nie było

to zazwyczaj nic poważnego. Jak dotąd ich dzieciństwo było chyba szczęśliwe. Może właśnie

dlatego potrzebowali soli? Dlatego nie buntowali się przeciwko graniu tragedii?

Zwykle wyczuwałem potrzeby emocjonalne i intelektualne swoich uczniów. Wyszukiwałem

odpowiednie, nie zawsze zgodne z programem teksty. Nie krzywili się na nie jak na lektury

obowiązkowe. Zaspokajałem popyt nie dbając o wykonanie planu. To była cała tajemnica

mojej popularności wśród uczniów i wiecznych kłopotów z metodykami. Tymczasem okazy-

wało się, że w ten sposób są w stanie strawić Mickiewicza, Słowackiego, Wyspiańskiego,

całą tę niezachwycającą nikogo klasykę i nawet polubić ją. W koncepcji tego mojego szkolnego teatru klasyka miała być podstawą. Myślałem o czymś bardziej współczesnym, ale tworzonym na sprawdzonym fundamencie. Drażnił mnie wrzeszczący i rozbiegany teatr eksperymentalny i młodzież chwytająca się za Becketta bez uprzedniej znajomości choćby z Szekspirem. Śmiałem się, że takie są właśnie efekty picia wódki na czczo i byłem przekonany, że na drodze do sztuki pewnych spraw nie da się przeskoczyć. Wydawało mi się czasami, że jestem bardziej konserwatywny od moich uporządkowanych metodyków, uważających mnie za eksperymentatora. Różnica polegała chyba głównie na tym, że ja wsłuchiwałem się w swoich uczniów, a tamci w bełkot dostojników państwowych, ja służyłem uczniom, tamci władzy. Niewiele zmieniło się wraz z nadejściem wolności. Poprzednie dogmaty rozsypały się, ale w amoku swobody każdy tworzył własne i dogmatyzm jako taki ostał się. Cóż, nawet anarchiści robią dogmat z anarchii, a nihiliści nie potrafią zaprzeczyć nihilizmowi.

Mnie przyświecało sokratejskie pytanie - jaka jest prawda i bałem się, że tak jak mistrza oskarżą mnie w końcu o deprawację młodzieży.

            Śnieg za oknem padał coraz gęstszy, był późny wieczór. Wychodząc, słyszałem w pustej szkole tylko własne kroki.

Próba III

- No to ustawiamy scenę - powiedziałem.

- Przyniosłam wstążkę - Anka wyjęła z kieszeni spodni czerwoną tasiemkę.

- Powinna być biała - pokręciła głową Magda.

- Przecież jest zakrwawiona - broniła się Anka.

- Nieźle dostał - skonstatował Marcin.

- Pewnie z armaty - Irek zrobił minę fachowca.

- Ich proszę pana nic nie wzrusza - załamała ręce Anka - tu taka tragedia a oni się śmieją.

- Zeszłym razem tobie było wesoło - przypomniałem.

- Ale nie tak głupio jak im...Nieładnie się śmiać z ludzkiego nieszczęścia - powiedziała do Marcina.

- Nie śmiej się dziadku - pokiwał głową Marcin - ale co dostał to dostał - dodał.

-Ciekawe kiedy dał tę wstążkę wiarusowi - zastanawiał się Irek.

- Czy to takie ważne? - zapytała Magda.

- Cały dzień o tym myślałem - ciągnął Irek poważnym głosem - bo posłuchajcie, jak dałby przed bitwą, to ten stary wiarus mógłby zginąć wcześniej od niego i nie miał kto by tej wstążki

przynieść, jak dał, kiedy umierał, to miał szczęście, że akurat ten żołnierz przeżył i że sam nie

zginął na miejscu.To mi się wydaje naciągane.

- Może dał innemu, a tamten umierając jeszcze innemu, aż doszło do tego, co przeżył - podsu-

nął rozwiązanie milczący dotąd Rafał.

- To żaden nie mógłby zginąć na miejscu, bo by się łańcuszek przerwał - Powiedział nie prze-

konany Irek.

- Może wszystko tak się po prostu ułożyło - Anka dała się wciągnąć w dyskusję.

- W książkach zawsze się tak układa - poparła ją Magda.

- No, więc właśnie to jest takie książkowe - stwierdził Irek - nieprawdziwe.

- Ale przecież mogło tak się zdarzyć - upierała się Anka

- Ale to mało prawdopodobne - Irek też trwał przy swoim.

- A może prosił przed bitwą, że jeśli zginie, to jak ktoś przeżyje, to niech odniesie tę wstążkę -

znalazł wyjście Marcin.

- To możliwe - zgodził się Irek.

- Dobrze, że ten stary wiarus nie był głuchy - Anka dostosowała myślenie do chłopaków.

- I nie miał sklerozy - dodała Magda - bo mógłby zapomnieć.

- I dobrze, że tylko ten jeden miał wstążkę - wtrąciła się nagle Majewska - bo inaczej to by

stary wiarus niósł takie naręcze wstążek i nie bardzo by wiedział, którą komu zanieść.

- Może tak byśmy zrobili parodię Warszawianki - zwrócił się do mnie Rafał.

- Możemy o tym później pomyśleć - powiedziałem - a co do tej wstążki, to trzeba ją traktować

jak symbol. To jak to było technicznie, nie jest takie istotne - wyjaśniłem.

- Symbol czego? - zapytała Majewska.

- Zwróćcie uwagę - tłumaczyłem dalej - że tę wstążkę, mają przez jakiś czas wszyscy główni

bohaterowie.

- Rzeczywiście - uświadomiła sobie Anka - najpierw ten co zginął ...

- Nie najpierw Marya - sprostowała Magda.

- No tak - zgodziła się Anka - najpierw Marya, potem ten co zginął, stary wiarus, Chłopicki, Ra -

fał, to jest młody oficer, Anna i znowu Marya. Jakie kółko!

- Ta wstążka jakby ich wiązała - zauważyła Majewska.

- Ona mu dała tę wstążkę na znak miłości - powiedziała Anka.

- Na znak ich związku - dodałem.

- A potem jak ją widzi, to wie, że on zginął - myślała głośno Magda.

- Od miłości do śmierci - podsumowała Majewska

- Miłość na śmierć - sprecyzował Marcin.

- To i ty rozkochany, a pewnie rozkochanyś na śmierć - zacytowałem słowa Chłopickiego.

- O, pan już się uczy na pamięć! - zauważyła Majewska.

- Posłuchajcie - zawołała Anka - oni śpiewają dziś twój tryumf, albo zgon, to chyba też się

z tym wiąże.

- Kiedy śpiewają? - zapytałem.

Zaczęli przeglądać książki.

- Na początku - powiedziała Magda.

- Tu na trzeciej stronie - znalazła Majewska

- Jakby po wstępie - kombinowała Anka.

- Jak wchodzi stary wiarus - doszukał się Irek.

- Jak Chłopicki wychodzi - powiedział Rafał.

- Jak Marya znajduje wstążkę - przypomniała sobie Magda.

- I na końcu - dopełnił obrazu Marcin.

- To znaczy we wszystkich ważnych momentach - podsumowała Anka.

- Jaki jest pełny tytuł tej sztuki? - zapytałem.

- Warszawianka, pieśń z roku 1831 - przeczytała Majewska.

- Rozumiem - zawołała Magda - to śpiewanie jest jak refren.

- A wstążka? - spytałem.

- Mówił pan, symbol - odpowiedziała Majewska.

- A inaczej? - dociekałem.

- Ten no, wątek - strzelił Rafał.

- Wątek raczej dotyczy postaci, ale dobrze myślicie - czekałem, aż ktoś trafi.

- motyw - wykombinowała Anka - motyw wstążki przewija się przez całą sztukę.

- Wygląda na to, że Warszawianka jest zawiązana na kokardkę - roześmiał się Marcin.

- W pewnym sensie - powiedziałem - znaleźliście istotne elementy kompozycji Warszawianki

i jeszcze jedno, jakiego koloru jest ta wstążka ?

- Biała - powiedziała Magda.

- Czerwona - upierała się Anka.

- Biało-czerwona - pogodziła je Majewska.

- No to mniej więcej wiecie, jak się tworzyły barwy narodowe - zakończyłem.

- Nie myślałem, że ta wstążka może być taka ważna - zdziwił się Marcin.

- Jeśli ta wstążka jest jak sztandar, to rozumiem, że ostatni żywy żołnierz ją przynosi - Irek

znalazł w końcu pełne roztrzygnięcie swoich wątpliwości.

- Taki mały sztandar? - kręcił niedowierzająco  głową Rafał.

- Bo Wyspiański był z Krakowa - roześmiałem się - a to Małopolska.

- W Krakowie to nie lubią warszawiaków - zawtórował mi Marcin.

- Nie - przerwała nam Anka - to Polska wtedy była mała, bo pod zaborami.

- A jednocześnie tak się łączą małe ludzkie losy z losami narodu - spoważniałem.

Zaczęliśmy próbę.

- Nie powróci, nie wróci, Amen napisano

miał na czole, na sercu, głęboko, - dziś rano

będziem natychmiast wiedzieć. Znam jacy są gracze.

Niewątpliwie w raporcie przekaże mi swoją

ostatnią prośbę - wstążka czy pamiątka,

że narzeczonej jego zwrócić muszę.

Mówił Chłopicki.

- Rekonesansu nie ma do tej chwili - powiedział zniecierpliwiony Skrzynecki.

- Czekam i kroku stąd wprzódy nie ruszę ;

to ważny moment w walce ta pozycja ;

to punkt zwrotny.

Wyjaśniał Chłopicki.

- Tam oni biją się za wolno - Skrzynecki niecierpliwił się nadal.

- A trzeba właśnie tam,by tęgo bili.

Z dawnaś powinien mieć buławę polną,

niedołęgi co twego talentu nie znają.

Chłopicki ze Skrzyneckim zaczynali się rozumieć.

- Dlaczego oni bili się za wolno? - spytał nagle Irek.

- Pozycji raz oddanej odbierać nie można,

ani komu innemu powierzać dywizji.

Wyjaśnił Skrzynecki.

- Tak, to najpierwsza zasada karności.

Potwierdził Chłopicki.

- Rozumiem - pokiwał smętnie głową Irek - to znaczy,że pani Rajewska musi być opiekunką

samorządu do końca roku, a my będziemy sobie tutaj robić przedstawienia.

Marcin zaśmiał się po swojemu.

- Irek jest dzisiaj wyjątkowo bystry, proszę pana - powiedział.

- Mamy właśnie czas na to, żeby zmądrzeć - powiedziałem.

Irka i Marcina nie wybrano do samorządu, a chyba zależało im. Myślałem, że szkoda, bo obaj

mogliby zrobić wiele dobrego. Jakoś nie byli doceniani przez innych uczniów, a i przez nauczycieli. Z ich klasy wybory wygrali Anka, Majewska i Rafał, może więc wybór po prostu był

trudny i ktoś musiał przegrać. Miałem pomysł na rozwiązanie problemu, ale skolei ja przegra-

łem z Rajewską i realizację moich planów musiałem odłożyć. Chciałem po prostu oddzielić

szkolną władzę ustawodawczą od wykonawczej. Uczniowie wybieraliby Radę Uczniowską,

a Rada powierzała szkolnemu premierowi utworzenie samorządu. W takim samorządzie byłoby miejsce i dla Marcina, i dla Irka, z pewnością także dla innych zdolnych osób. Może w przyszłym roku, pocieszałem się, patrząc jak Rajewska niszczy naszą zeszłoroczną pracę nic nierobieniem i coraz głupszymi pomysłami.

- Pani Rajewska chce,żeby samorząd zbierał na PCK - powiedział Marcin.

- Co w tym złego? - spytałem.

- No niby nic, tyle, że jest karnawał, chcielibyśmy zrobić dyskotekę, a Rafał mówi, że pani Rajewska nie chce. Podobno mieli się tym zająć harcerze, ale Magda nic nie wie - opowiadał Marcin.

- Pan to pilnował, żebyśmy jednego dnia nie mieli dwóch klasówek, a teraz bywa, że robią

nam po trzy - narzekał Irek.

- Potrzebne wam chyba niezależne i samorządne związki zawodowe - roześmiałem się.

- Źeby pan wiedział - przytaknął Marcin - pan się ciągle o nas wykłócał, a pani Rajewska

nic nie robi i nam nie pozwala.

- Pogadajcie z Anką, Rafałem, Majewską niech nacisną panią - doradziłem.

- Oni próbują, ale z panią nic nie da się załatwić - machnął ręką Irek.

Rafał, Anka, Majewska i Magda tymczasem rozmawiali przy klawikordzie.

- Rafale narzekają na samorząd - powiedziałem.

- To przez te pana baby z klasy - wybuchnął Rafał - Nic im się nie chce, a pani to nas olewa.

Mówimy o dyskotece to podobno pani dyrektor nie pozwala, mówimy, że nam robią po pięć klasówek dziennie, to pani, żebyśmy się lepiej uczyli, chcieliśmy zrobić kabaret na dzień kobiet, to pani, że to sprawa chłopaków, a Ewka, ta od pana, że to komunistyczne święto. Nic już nie można zrobić.

- Harcerze chcą z samorządem zrobić rajd w dzień wagarowicza - odezwała się nieśmiało

Magda.

- W dzień wagarowicza, to ja idę na wagary - stwierdził Marcin.

- Może to niegłupi pomysł z tym rajdem - wsparłem Magdę.

- Pamięta pan jak nasza klasa dwa lata temu poszła na wagary? - Anka przypomniała pewne

bezprecedensowe wydarzenie. Zaczęli się śmiać. W pierwszy dzień wiosny poszli z samego

rana na wagary i dopiero późnym wieczorem zrozpaczeni rodzice znaleźli ich nad Wisłą.

- Właśnie dlatego mówię, że ten rajd to może nie najgorszy pomysł - powiedziałem.

- Do mnie dyżurny! - wróciłem do tekstu.

- Słucham, do rozkazu - zasalutował Rafał.

- Rekonesans powrócił? - idź patrz - Chłopickiemu udzieliło się zniecierpliwienie Skrzynec-

kiego.

Rafał podszedł do okna.

- Robert idzie - powiedział - naprawdę ten z pana klasy - dodał.

Kiedy Anka z Magdą zaczęły śpiewać, wszedł Robert.

- Dobry wieczór, nie przeszkadzam? - zapytał się.

- Przyszedł stary wiarus - ucieszyła się Anka.

- Wchodź, przydasz się powiedziałem.

- Wracam z treningu - tłumaczył Robert - patrzę, pali się światło, pomyślałem, że to pewnie pan

coś robi, więc wstąpiłem.

Robert był swego rodzaju moją dumą wychowawczą. Dość dawno temu zacząłem organizować w szkole czwartki lekkoatletyczne na wzór tych, które kiedyś odbywały się na warszawskiej Skrze. Potem zaczęliśmy brać udział w przełajach. Robert wpadł w oko pewnemu trenerowi i tak zaczęła się jego kariera sportowa. Teraz odnosił już sukcesy w zawodach wojewódzkich. Poza sportem dużo czytał, nieźle recytował wiersze i był podporą szkolnego kabaretu.

W przeciwieństwie do rozpieszczonej grupki moich aktorów nie miał wesołej sytuacji w domu

i być może sport i szkoła chroniły go przed zejściem na jakąś niefajną drogę życiową.

- Chodź, zagrasz dzisiaj starego wiarusa - powiedziałem

- Nic nie mówisz, tylko wchodzisz i dajesz panu list i wstążkę - tłumaczyła Majewska.

- Wiem - powiedział znudzonym głosem Robert.

- Czytałeś Warszawiankę? - zdziwił się Rafał.

- Widziałem kiedyś kawałki w telewizji - odpowiedział.

- Te z Węgrzynem i z Solskim? - zainteresowałem się.

Przytaknął. Zagrał wiarusa naśladując Solskiego.

Poczułem się jak dowódca na widok starego, sprawdzonego w bojach żołnierza. Robert był kiedyś adiutantem w inscenizacji Reduty Ordona, jeździłem z nim na zawody, z Anką, Magdą,

Rafałem bywał na konkursach recytatorskich, właściwie przecierał dla nich szlak, tak jak cała

moja klasa. Może w ostatnim roku szkoły mieli mnie po prostu dość?

Blednie - marszczy się - zwitek - żołnierz, jak być miało,

przynosi raport tylko...i to,co się stało -

już - jakże straszny smutek w oczach niesie...

to ten pułk, gdzie on był, mundur, co on miał...

Miał...? Co ja myślę - to plamy, zbroczony -

ale zwitek różowy - wstążka była biała.

Boże - jest - - ja okrutna cóżem pomyślała -- ?

W głosie Magdy było już słychać przejęcie, jakby docierała do niej prawda. Po prostu coraz lepiej rozumie tekst pomyślałem.

- Śledzi mnie, patrzy za mną; czy zgaduje,

co w piersi wichrem,burzą rwie się?

W Chłopickim zaczynały wzbierać porywy przeznaczenia.

- Więcej widzę niż Szczęścia mego śmierć przygodną,

mój los na wielkie losy cienie rzuca.

Muzyko, śpiewie, płyń, niech się zasmuca

ton bohaterski - Losów będę godną.

Mówiła Marya.

- Tak pan mówił - odezwała się Anka - nasze, ich - poprawiła się - losy w połączeniu z wielkimi losami Polski.

- Może Polska to my właśnie? - sparafrazowałem tekst innej sztuki Wyspiańskiego.

- Taka mała Polska - powiedziała Anka.

- Robert, jak już jesteś, to weź krzesło i usiądź po przeciwległą ścianą, jak ktoś będzie mówił

za cicho, to krzycz - skorzystałem z obecności doświadczonego aktora.

- Będziemy miały widza - ucieszyła się Magda.

- Bo to jest teatr jednego widza - roześmiał się Robert.

- Ojej! naprawdę - Anka nagle zaczęła kartkować książkę - mam, posłuchajcie Marya i Anna

dorosłe panny... i tak dalej... tyłem do widza zwrócone. Tak tu jest napisane,,,

- Rzeczywiście, to jest sztuka napisana specjalnie dla teatru jednego widza - stwierdził Marcin.

- I jeszcze siedzą do niego tyłem - pokiwał głową Irek.

- Może Wyspiański myślał, że tylko on sam przyjdzie na przedstawienie - podsunęła rozwią -

zanie Majewska.

- A może po prostu widział każdego widza z osobna, a nie jako ciemną masę - powiedziałem.

- Pan ma rację - powiedziała dobitnie Majewska - każdy widz jest ważny.

- Nawet taki co śpi ? - zapytała Magda.

- Właśnie, jak byliśmy na Strasznym Dworze, to taki jeden facet tak spał, aż chrapał - opowia -

dała Anka.

- Może nie lubił opery? - zastanawiał się Rafał.

- Ja też nie lubię opery, a Straszny Dwór mi się podobał - powiedziała Anka.

- Ludzie to czasem są tacy bez pojęcia - westchnęła Majewska.

- Z naszej szkoły też mało kto chciał iść na Straszny Dwór - smutno powiedziała Magda.

- A bo tu to są takie same ćwoki - machnął ręką Marcin.

- No, nie jest tak źle - zaoponowała Anka.

- Takie głupki - ciągnął Marcin - taki Irek, taki Rafał...

Na scenie zakotłowało się. Rafał z Irkiem przyparli Marcina do ściany.

- Mordują Skrzyneckiego! - wrzeszczał Marcin.

- Oni tak zawsze - zwątpiła Majewska.

- Że się panu tak chce z nimi męczyć - powiedział wchodząc z krzesłem Robert.

- Zapomniał wół, jak cielęciem był - powiedział zduszonym głosem Marcin.

- Robert pomóż nam - zawołał Rafał.

- Radźcie sobie sami - powiedział Robert idąc na drugi koniec sali.

Marcin strząsnął wreszcie z siebie napastników. Próbowaliśmy dalej.

- Ktoś drogi mnie powróci, kiedy...? - pytała Marya.

- Dalibóg panienko, ja sam niespokojny

jestem o niego - aleć jeszcze wierzem -

Niepokoję się -

Wykrętnie odpowiadał Chłopicki.

- Ale kłamie - z dezaprobatą powiedział Rafał.

- Właśnie, dlaczego Chłopicki kłamie? zapytała Anka.

- Boi się - odpowiedziała Majewska.

- Ale czego się boi? - Anka dociekała dalej.

- No, bo sam wysłał tamtego na śmierć i teraz mu głupio - wyjaśniała Majewska.

- No, ale jest generałem, to się nie powinien bać - upierała się Anka.

- Nie ma odwagi cywilnej - powiedział Marcin.

- Ja mam takie wrażenie - odezwałem się, że Chłopicki nie chce o tym mówić przed bitwą,

żeby nie wywoływać zamieszania.

- Ale oni już wiedzą i ci generałowie i młody oficer - pokręciła głową Anka.

- Ale kobiety nie wiedzą - broniłem swojego widzenia - Chłopicki mówi do młodego oficera,

żeby uważał na damy.

- Pewnie zaraz by zaczęły wrzeszczeć i rozpaczać - poparł mnie Irek.

- Baby to histeryczki - dołożył swoje Marcin.

- Marcin uważaj - pogroziła mu Magda - wszystkim się dzisiaj narażasz.                             

- Boś jest generale winny,

przede mną skrywasz, milczysz, nie chcesz  wyrzec - powiedziała do Chłopickiego.

- No, głupio mu - powtórzyła Majewska.

- Może i ty masz rację i ja - powiedziałem.

Dograliśmy z Magdą scenę, ale coś w tym się nie kleiło.

- Magda mówi trochę za cicho - odezwał się Robert.

- Mam się drzeć? - zirytowała się Magda.

- Ja się nie drę, a mnie słyszysz - odpowiedział spokojnie Robert.

- Pewnie, płuca masz wytrenowane jak miechy kowalskie, a ja co? - denerwowała się Magda.

- To pobiegaj trochę - roześmiał się Robert.

- Jeszcze czego, w takie zimno? - Magda zrobiła przestraszoną minę.

- Rozgrzałabyś się - wtrącił się Marcin.

- Ty to się nie odzywaj - zgromiła go Magda.

- Marcin zbiera ci się - ostrzegła Majewska.

- Ja tylko mówię,co myślę - bronił się Marcin.

- To zacznij myśleć, co mówisz - poradziła mu Anka.

- Marcinie nie zaczynaj z nimi - ostrzegłem tym razem ja.

- Generale czekamy, czemuż to odwlekasz? - Irek przywrócił nas do porządku.

- Albożem wodzem, ty mnie tam iść nie każ -

Kto wódz naczelny? Książę - to idźcie do niego!

Odpowiedział gniewnie Chłopicki.

- A może w sprawie dyskoteki iść do pani dyrektor? - powiedział nagle Rafał.

- To pani Rajewskiej będzie przykro - Anka miała niewyraźną minę.

- Przykro, przykro - przedrzeźniał ją Rafał - wścieknie się i obrazi.

- Ja już mam jedną gałę z biologii - westchnął Irek.

- To się zapisz do harcerstwa - poradził mu Marcin.

- Pani nie jest taka - obruszyła się Magda.

- Może by pan pogadał z panią dyrektor? - popatrzyła na mnie Anka.

- Nie wiem, czy mnie posłucha - odpowiedziałem.

- Przecież pani dyrektor pana lubi - naciskała Majewska.

- Chyba ostatnio już niezbyt - opierałem się.

- Pan coś wymyśli - powiedziała z przekonaniem Anka.

- Kochani, wybraliście opiekunkę samorządu, nie mogę jej wchodzić w paradę - rozłożyłem ręce.

- Gdyby pan chciał, to jakoś by zadziałał - nie ustępowała Anka.

- Pan nie lubi dyskotek - stwierdził Rafał.

- Ale w zeszłym roku były - bronił mnie Irek.

- Trzeba było wybrać pana - powiedział z przekąsem Marcin.

- No dobra - odezwała się Anka - wygłupiłyśmy się, ale niech pan nie będzie taki, to łatwo

obrazić się na nas, ale nieładnie i tak się męczymy. Niech pan nie będzie taki jak wszyscy.

Czeka pan, aż się wszystko zawali i w końcu i tak będzie na nas. Myśmy to sobie inaczej

wyobrażały, ale pomyliłyśmy się i co do pani, i co do pana. Anka mówiła szczerze i nie były

to jej zwykłe sposoby i gry. - Niech pan nam pomoże - zakończyła.

- Zwlekaniem dosyć już czyniłeś złego,

wszakżesz po prawdzie,tyś jest wódz jedyny;

niechże nie będzie klęski z twojej winy,

skoroś raz objął władzę - czemuś składał?

Irek kontynuował swoją rolę Paca.

- Czart mi ją odebrał i czart ją nadał.

Odpowiedział rozzłoszczony Chłopicki.

- Nie czart tylko my - powiedziała Anka.

Popatrzyłem jej w oczy.

- Ja prosty żołnierz jestem,ja ochotnik,

ja nie chcę być w debatach psotnik,

dokażę cudów, jeno mnie rozkażcie…

Tu trzeba wiary, wiary w powodzenie,

wiary, potęgi tej co serce spiera -

na granitowy gmach, co święta jest,szczera,

co archaniołem jest modlącym duszy.

Niech inny wiedzie was, może szczęśliwy?

Czytałem monolog Chłopickiego w oczekiwaniu na ich reakcję.

- Niepodobna, ty musisz.Uszanuj porywy.

Nieustępliwie powiedział Irek.

Marcin stojący za moimi plecami wystąpł na przód.

- Ty jeden jeszcze potrafisz ratować

pozycję - choć jest zła - rzecz twojej głowy.

Jestem pewien, że skryty plan masz, wiesz gotowy.

Zjaw się tylko na polu, a armia żołnierzy

na twój jedyny widok w Zwycięstwo uwierzy.

- Zwycięstwo, zapał, ogień, uniesienie,

wiódł nas pod Sarragossę, tam! tam! przez płomienie -

Dla Francji nasza młodość i zapał spłonęły.

Chłopicki widział ogrom zmarnowanych poświęceń.

- Żymirski zginął. Już swego dopięły:

upór, zła wola - Cały post stracony.

Marcin dostrzegał powagę sytuacji i klęskę Rajewskiej.

- Wiem, słyszcie, to nieszczęście całe,

że o godzinę nie był zginął wcześniej.

Ten zmarnowany czas bolał mnie najbardziej.

- Generale, przecz coraz ranisz nas boleśniej?

Marcin miał w oczach prawdziwy ból.

- Tam należało postawić innego.

Wiedziałem od początku bitwy, że stracony.

Książę ich tam postawił, książę był szalony.

Ja tu nie rządzę - Radziwiłł niech rządzi.

Te słowa mówiłem z nieukrywaną i prawdziwą ironią. Oczy Anki świeciły mocniej niż zwykle,

Majewska zbliżyła nos do książki, Magda przygryzła wargi.

- Radziwiłł? Myślisz? Znać ich dobrze trzeba,

ale gdy jest u steru, nic ten nie pobłądzi

kto powie, że już gwiazda książęca upada.

Irek popatrzył drwiąco na dziewczyny.

- Pójdź z nami generale!

Zawołał Marcin.

- Pomnij przyjdziesz do władzy - a przyjdziesz koleją,

na pióropusz ci gwiazdę narodu zawdzieją,

wspomnij, że będzie człowiek, który cię podkopie,

Źe to jest wszystko czar, to, co ja robię.

To było moje ostrzeżenie dla Marcina i nie tylko. To był też główny powód mojego niewtrącania się do samorządowych działań Rajewskiej.

- Na naradach, ty jeden milczący,

czekasz, aż każdy inny zdanie swe objawi,

gdy my twojego sądu jedynie ciekawi.

Czekasz jak w bladość idą plany, które snujem,

rozkaz, raz już wydany - sami znów rujnujem.

Potem ty się natrząsasz. Ty wiesz wszystko w przódzi,

twoje pomysły lepsze, w obłęd wodzisz ludzi.

Przecz już lepiej brać wszystko w swe ręce samemu.

Tym razem Marcin mówił szczerze i z przekonaniem

- To uszanujcie wodza i posłuszni jemu,

milczcie jak ja. Nam trzeba powiązać języki,

dopiero rekrutować - język to nam szyki

mięsza, a tu potrzeba ręki, nie języków -

serc żelaznych, nie szlifów lśniących i stroików.

Tu trzeba wiary...

Gadanie na lekcjach, wrzaski na korytarzach, plotki w pokoju nauczycielskim i wokół niego,

to kryło się w podtekście tego co mówiłem.

- Więc wierz bohaterze!

W gwiazdę narodu wierz, zawierzaj szczerze,

a przeznaczeniu zostaw losów wagę:

Odwagi!

Przez zapał i powagę zaczynał przebijać się charakterystyczny uśmiech Marcina.

Popatrzyłem na te ich dobrze znane i tak mi bliskie twarze.

- Odwagi wołasz, oto mam odwagę

tysiąckrotną...Wstępuję w Zawroty.

Uznali to za wyraz zgody.

- Prowadź nas dyktatorze, prowadź, prowadź wodzu,

z tobą wiara, dla ciebie, niech Chłopicki żyje!

Niech żyje, z tobą wiara!

Chór był szczery i jednobrzmiący jak nigdy.

- Proszę pana - powiedziała Anka - Rafał wołał dyrektorze. Zaczęli się śmiać.

- A co, pan byłby złym dyrektorem? - bronił się Rafał

- Pewnie, że dobrym - huknął Irek.

- Niech pan wie, że w pana wierzymy - powiedziała Anka.

- Dziękuję - uśmiechnąłem się.

Z wami pójść, jak młody,

na ten bój, tam was powieść na ognie i działa,

w zamęt - słyszcie...

- Słyszę dyskotekę - powiedział Marcin.

- Magda powinna teraz powiedzieć,że nic z tego nie będzie - roześmiała sIę Majewska.

- Żebyście wiedzieli - odpowiedziała Magda.

- A to dlaczego? - zapytał Rafał.

- Bo w tej szkole nic nie da się zrobić, zawsze się znajdzie tysiąc przyczyn, żeby czegoś zabronić, na coś nie pozwolić, coś odwołać - zrzędziła Magda - ja tam już nikomu nie wierzę.

- Magda wczuła się w rolę - stwierdziła Anka.

- Może, ale wam się zdaje, że to wszystko przez panią Rajewską, a ja myślę, że teraz to i pan

by niewiele mógł zrobić, zobaczcie, właściwie tylko ten teatr jeszcze działa i to też panu nie

płacą. Na nic nie ma pieniędzy, wszystko się rozłazi, nikomu na niczym nie zależy, głównie na nas. Robimy tę Warszawiankę, ale to też dla nikogo poza nami nie jest ważne. Jak przyjdą obejrzeć to albo z ciekawości, albo z nudów. Na dyskotekach też jest beznadziejnie. Zawsze ktoś narozrabia, przyprowadzają jakichś obcych, chłopaki piją w krzakach za szkołą - Wyglądało, że Magda może długo tak biadolić.

- Gadaj tak dalej, to i panu się odechce - przerwał jej Marcin.

- Gada jak pani Rajewska - mruknął Rafał.

- Nie uważacie, że w tym jest jakaś racja? - zapytałem.

- Jest - powiedziała Anka - ale czy mamy chodzić tacy skwaszeni jak inni?

- A czy musimy ciągle coś robić, żeby ci inni nie chodzili skwaszeni? - zezłościła się Magda.

- Po prawdzie to dla niektórych nie warto się wysilać - przyznał Marcin - ale niektórzy chcą,

żeby było inaczej i tylko czekają, żeby ktoś się pierwszy ruszył.

- Żeby się potem tak go czepiać jak teraz Wałęsy - powiedział Robert spod ściany.

- O, zapomniałam, że jesteś - zawołała Majewska.

- Tak sobie siedzę i słucham - odpowiedział Robert - w klubie też, przychodzą, potem uciekają

z treningów, trenerowi też przestali płacić za część zajęć, na wiosnę muszą tych słabszych

wyrzucić, może nawet zlikwidują całą sekcję. Trener ma nadzieję, że jak w przełajach będą dobre wyniki, to się uratujemy.

- Jak ich słucham, to mi się rzygać chce - zirytował się Rafał - jak nikt nic nie będzie robił,

to jasne, że będzie coraz gorzej.

- Niech pan powie coś mądrego - odezwał się Irek.

- Myślę, że można robić swoje i przekonać się, co z tego wyniknie. Też widzę, co się dzieje,

ale pamiętam, że bywało gorzej. Boję się tylko trochę, że tym razem nie pokonają nas Rosjanie

czy Niemcy, ale my sami - powiedziałem.

- Ładnie pan nas pociesza - jęknęła Majewska.

- Ja tam wierzę, że będzie lepiej - zdecydowanie powiedziała Anka.

- Ja tam jestem z Anką - zdeklarował się Rafał.

- To i ty rozkochany, a pewnie rozkochanyś na śmierć - zacytowałem.

- A co? Panu pewnie starsza podoba się więcej? - postawił się Rafał.

- Ja to bym chciał dokończyć próbę - wymigałem się od odpowiedzi.

Tak więc próbowaliśmy dalej. Doszliśmy do sceny z młodym oficerem i Anną.

- Weź pan tę szarfę - powiedziała Anka, z trudem powstrzymując śmiech - nie mogę jak on

się całuje w ten palec - wybuchnęła jednak wesołością.

- Panno Anno! - Rafał cofnął się całkiem naturalnie - nie śmiej się, bo to tragedia -powiedział.

- Jak to, pan mojej wstęgi

nie pragnął może?

Pan prawie przyjąć nie chce -

- Anka wyglądała na zawiedzioną.

- widział wstęgę krwawą -

może przyniósł, przynosi...

Magda mówiła jakby nieobecna.

- Głośniej - zawołał Robert spod ściany.

- Tu ma być ciszej - odkrzyknęła Majewska.

- Powiedz to bardziej do publiczności - poinstruowałem Magdę.

- Hej, publiczność, słuchaj - zawołała Magda do Roberta i powtórzyła kwestię.

- Weź szczęście i sławę - powiedziała Anka do Rafała z tą samą nutką czułości w głosie z jaką mówiła kiedyś Laura do Kordiana.

- Dzisiaj świtem ja mego stroiłam rycerza,

moją szarfą, mym szczęściem i żądaniem sławy,

pan nie chce być memu bohatyrowi bratem.

W głosie Magdy zadźwięczało coś wesołego, zupełnie nie pasującego do sytuacji.

- Niech kraj mój życie weźmie, to Szczęście, szczyt Sławy - powiedział poważnie Rafał.

Magda i Majewska zeszły ze sceny.

- Niech pan nie myśli, że tak sponurzałam - uśmiechnęła się Magda - tak mnie coś naszło.

- W roli to ci pomaga - odpowiedziałem.

- Będę jej opowiadać same smutne historie - wtrąciła się Majewska.

- Na miłość boską, panno Anno, przyjm pani to spokojnie. Józef zginął godzinę temu, dzisiaj, to jest o świcie, generał sam wysłał go na posterunek, który sam od dawna uważał za stracony, a tylko przez upór, żeby wykazać niedołęstwo księcia, trwał w posłuszeństwie raz wydanym rozkazom.

- Moja siostra! - zawołała Anna.

- Oto wstążka jest jej

generał nie śmiał sam doręczyć.

Rafał podał Ance jej własną wstążkę.

- Boże! cała we krwi! - znowu  zawołała Anka.

- Ale będzie prania! - wpadł w jej ton Marcin.

- Ja nie mogę z takim głupkiem - Ance opadły ręce.

- Bo krzyczysz tak, jakby ci tej wstążki było szkoda - wyjaśnił jej Marcin.

- Bo to jej - teatralnie szepnął Irek.

- Proszę pana! - Anka spojrzała na mnie błagalnie.

- Bądź raczej zdziwiona, zaskoczona, zaszokowana, powiedz to raczej cicho, jakby cię ten

widok zmroził, przygnębił - doradzałem.

Skończyli scenę zręcznie unikając pocałunku.

Weszła Magda. Czułem, że w scenie znalezienia wstążki próbuje znaleźć jakiś własny sposób

wyrazu. Nie przeszkadzałem jej. Skończyliśmy. Robert bił brawo spod ściany. Zaczęli się wygłu-

piać i kłaniać.

- Przedsmak tego co nas czeka - powiedziałem.

- Chłopicki! Chłopicki! - wołała jednoosobowa publiczność.Musiałem przyłączyć się do ogól-

nej wesołości.

- Oni nie są tacy najgorsi - powiedział Robert

- Zrobiliśmy dzisiaj kawałek dobrej roboty - roześmiałem się.

- Niech pan pamięta o dyskotece - przypomniał mi Rafał.

- Koniec próby - oznajmiłem.

Zaczęli uprzątać dekoracje.

- Proszę pana,czas pomyśleć o kostiumach - powiedziała Majewska na odchodnym.

- Na następnej próbie - odpowiedziałem.

Poszli, Robert razem z nimi.

Próba III cd

Dyskoteka miała zastąpić nam bitwę. Czy tak zmaleliśmy, zastanawiałem się, czy jesteśmy

tak cywilizowani? Dziwnie jakoś zrobiło się na tym świecie. Polacy wygrywają powstanie bez

jednego wystrzału i przyjaźnią się z Niemcami, Rosjanie wycofują się bez walki, Żydzi wygrywają wojny, Japończycy podróżują po świecie, w Europie nie ma wojen. Zupełnie inne to czasy

niż czas Chłopickiego. Jak długo potrwają? Zupełnie to tak, jak ciepłe zimy i zimne lata, całkowite przemieszanie klimatów.

            Mogłem mieć po tej próbie powody do satysfakcji. Właściwie to na początku roku chciałem nawet pomóc Rajewskiej. Uznała jednak, że mimo przegranych wyborów chcę nadal

wtrącać się do samorządu. Zostawiłem więc sprawy ich własnemu biegowi. Teraz robiąc teatr

przygotowywałem samorząd na przyszły rok. Miałem nadzieję, że nadrobimy stracony czas.

Jak inaczej pokonać niedołęstwo i głupotę niż przez pozwolenie, aby w działaniu objawiły się

w całej krasie? Czy to był właśnie ten czar, co robił Chłopicki? Czy mógł inaczej utwierdzić

tak wówczas potrzebne silne przywództwo? Takiego czaru nie robi się dla przyjemności, wydaje się być najskuteczniejszą drogą do zwycięstwa, ale w tym uciekającym czasie oczekiwania gaśnie ten nasz polski zapał i w końcu przychodzi klęska.

Znałem swoich uczniów. Stać ich było na jakiś zryw co jakiś czas. Rajd albo dyskoteka,a potem długo nic. Jakaś szarża, jakiś błysk, jeśli coś dłuższego, to najwyżej obrona Częstochowy. Była w naszej szkole, kiedyś taka klasa inna niż wszystkie. Lubiłem patrzeć jak grali w piłkę. Nigdy nie szaleli, grali spokojnie, nawet przegrywając. Nie kłócili się wtedy, grali swoje nadal i w końcu przeciwnik pękał. Odeszli ze szkoły niepokonani. Była tylko jedna taka klasa. Może dlatego ceniłem Ankę, też była taka, podobnie chyba Majewska, ale jej brakowało tego błysku.

Czego się bał Chłopicki? Czy tego, że rycerski zapał zgaszą łzy niewieście i tylko widok krwi?

Czy nauczył się od Napoleona trzeźwo oceniać Polaków? Posyłać nas w Somossierrę i nie

dać własnego państwa? Czy dlatego teraz Rosjanie tak łatwo wycofywali swoje wojska, wierząc, że jak niegdyś znów utoniemy we własnej wolności?

Ta nasza czerwień pod bielą - żar i lawa, krew i ciało, ogień i woda, miłość i śmierć...

Można by długo ciągnąć te polskie oksymorony i zadziwiać się ich nieprawdopodobną prawdziwością - Anka i Magda choćby. Ta nasza dojrzałość powstająca z bieli niewinności i czer-

wieni porywów, ta cienka linia polskiego życia na styku obu kolorów - biało-czerwona.

            Jak im załatwić tę dyskotekę? - myślałem. Będę musiał chyba odwołać się do dawnej

solidarności z dyrektorką, tej, kiedy jeszcze nie była dyrektorką. Rafał miał rację, nie lubiłem

dyskotek, chyba po prostu się starzałem. Mój zeszłoroczny samorząd kilka ich jednak zrobił.

W pewnym sensie były jak paliwo, łatwiej było coś mądrego zrobić między nimi. Sprawdzała

się rzymska zasada - chleba i igrzysk. Tym uczniowskim chlebem były stopnie. Dziwne jak Rajewska tego nie rozumiała, zachowywała się tak, jakby chciała całą szkołę zniechęcić do życia. Stare hasło solidarności - im gorzej tym lepiej, jak widać przejęło teraz OPZZ. Tak naprawdę chyba bała się wszystkiego czego nie dało ustawić się w szeregu i zmusić do kolejno odlicz, gubiła się w tłumie, bo i rzeczywiście była dość przeciętna.

            Magda chyba miała do mnie żal o tę zeszłoroczną czwórkę. U mnie też była zawsze

<p class="Standard" styl